Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Síða 87

JARÐVEGUR OG RÆKTUN
77
ar myndast ammóníak. Húmusinn sem þá myndast inniheldur því ammóníumsam-
bönd, sem eru auðleyst í vatni og ammóníum-jónar hlaðast á moldaragnirnar. Sá
húmus sem myndast af húsdýraáburði stenzt því ekki vatn.
Ef nú er látin saman við moldina upplausn, sem inniheldur tvígildan málm t. d.
kalsíum, þá verða jónskipti. Jarðvegsagnimar safna á sig kalsíum jónum en amm-
óníum hverfur. En það þýðir að stabilt lím hefur myndast, því kvoðuagnir sem
hafa safnað kalsíum á yfirborð sitt leysast ekki sundur í vatni.
Jónskiptin geta reyndar einnig gengið á hinn veginn, kalsíumjónar horfið, og
ammóníum jónar komið í staðinn. 011 úrkoma inniheldur ofurlítið af ammoníaki og
verkar því uppleysandi á yfirborð jarðvegsins, þótt hann hafi hina réttu kornóttu
gerð. Þessi verkun regnvatnsins nær allt að 10 cm niður. Jarðvegurinn getur auð-
vitað einnig molnað vegna mekaniskra áhrifa t. d. ef farið er um akurinn með hesta
eða mjög þung verkfæri eins og valtara, herfi eða dráttarvélar.
Loks getur bygging jarðvegsins eyðilagzt af líffræðilegum ástæðum þ. e. fyrir starf-
semi jarðvegsbaktería. Loftkærar bakteríur sundra öllu lífrænu efni og einnig húm-
usnum, sem límir jarðvegsagnimar. Það er því óhjákvæmileg afleiðing akuryrkjunn-
ar að gerð moldarinnar eyðileggst, og hana verður að mynda aftur með einhverj-
um ráðum.
Efstu 10 cm jarðvegsins missa sem sagt auðveldlega hina kornóttu byggingu sína
af þremur ástæðum: 1) vegna molnunar undan þunga 2) vegna regns og fýsískra og
kemískra breytinga í því sambandi 3) vegna starfs baktería. — Þetta efsta lag mun
því sýna mikla samloðun og mótstöðu gegn plægingu.
Plæging. Akur í hvíld. Grasakurkerfið
Það er augljóst að plæging og herfing breyta nokkmm hluta moldarinnar í duft.
Eftir grunna plægingu og margfalda yfirferð með gaddaherfi er 50—60% moldar-
innar orðið að dufti og það er miklu meira en nóg til að moldin verði í heild strúktúr-
laus og óheppileg til ræktunar. I stað gaddaherfisins kom fyrst diskaherfið til að
koma í veg fyrir of mikla molnun. Þetta nægir þó enganveginn ef grunnt er plægt.
Næsta umbót var djúpplæging með plógum af sérstakri gerð sem ristu 20—25 cm og
sneru strengnum alveg við (um 180°). Þessi aðferð hafði ýmislegt til síns ágætis,
en líka ýmsa galla.
Auðvitað verður að fara yfir landið á eftir með diskaherfi til þess að hægt sé að
sá í það, en næringarskilyrði eru góð fyrst í stað. Það verður mjög ör sundurgrein-
ing lífrænna efna. Orust verður rotnun þeirra efna sem innihalda köfnunarefni og
mikið myndast af nítrötum, einkum ef um áður óræktað land er að ræða. Á slíku
landi er sjálfsagt að rækta fyrsta árið jurtir sem þurfa mikið köfnunarefni svo sem
melónur, gúrkur, grasker og fleiri garðávexti. Uppskera verður þá venjulega mjög
góð. Á öðru ári má sá komi, en moldin er nú orðin strúktúrlaus og nauðsynlegt er að
sá snemma, ef sæmileg uppskera á að fást. Á þriðja ári hefur jarðvegurinn molnað
enn meira eftir nýja herfingu og uppskera er mjög óviss — er alveg háð úrkomunni
og getur því bmgðizt með öllu. Þegar hér var komið var siður að láta landið hvíla