Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Blaðsíða 115

UMSAGNIR UM BÆKUR
105
ert bara viss um sakleysi þitt sjálfur.
Maður á aldrei að haga sér eins og þræll,
maður á alltaf að haga sér eins og kóng-
ur, ef maður hagar sér eins og kóngur
þá er maður kóngur þó maður eigi ekki
bót fyrir rassinn á sér“ — „Maðurinn er
skrýtin skepna, drengur minn, og sú er
ein kvikindisnáttúra hans að hafa gam-
an af að bregða fæti fyrir náungann —
niðurlæging okkar er hans upphefð.
Galdurinn er að kunna að taka niður-
lægingunni, standa jafnréttur upp aftur
þó buxumar séu leystar ofan um mann
á almannafæri.“
Slík er lífsspeki sú, er Ófeigur grallari
þylur syni sínum, þegar þeir ríða saman
í réttirnar. Og í samræmi við hana lifir
hrnn, eftir því sem tilföng og aðstæður
leyfa. Sennilega er þetta lífsviðhorf ekki
líklegt til veraldargengis og vinsælda —
allra sízt þegar kotungar eiga í hlut. En
hvort sem hleypidómar okkar gagnvart
stórlæti Ófeigs valda eða um er að kenna
of lausum tökum höfundarins á mótun
persónunnar, þá mun æði mörgum les-
endum fara svo, að þeim finnist Ófeigur
grallari ekki meira en miðlungi hugþekk
manngerð. Að minnsta kosti verður okk-
ur karlmönnum meðal annars torskilin
sú mikla kvenhylli, sem hann nýtur. Og
þó — hefur ekki kvenkynið alla tíma
verið okkur óleysanleg ráðgáta?
Önnur persóna sögunnar er eiginkona
Ófeigs, Sigurfljóð íkaboðsdóttir, þybbin
kerling, sem lætur sér ekki bregða við
voveiflega hluti, óbifanleg eins og bjarg
á hverju sem gengur, hefur mikið dálæti
á sínum grallara, en heldur þó fyllilega
sínum hlut. Hjónaband þeirra er barn-
laust, en aðskiljanlega hálfrefi hefur Ó-
feigur bóndi á samvizkunni.
Og svo er það Guðrfður vinnukona,
sem náttúrlega er barnsmóðir grallarans,
einn þessara blessaðra sakleysingja, sem
virðast til þess eins skapaðir að láta
troða á sér og gabba sig, lítilsigld og
veiklynd, ekkert nema gæðin og þolin-
mæðin, en alger þræll siðvenjunnar og
hltypidómanna. „Hún grét þegar hún
vai hrygg og hún grét líka þegar hún
var glöð — það var hennar náttúra".
Kannski fáum við skýrasta mynd af
henni þar sem hún ásamt syni sínum
stendur yfir fé í fannfergi og vetrar-
hörku berlæruð undir pilsunum og son-
urinn ávítar hana fyrir að klæðast ekki
brókum: „Guð fyrirgefi þér að tala
svona, Sigurður. Heldurðu að eg sé ein-
hver dræsa?“ Þetta eina tilsvar segir
ekki svo lítið um manneskjuna. — En
eftii að trúboðinn frá Jútu hefur skírt
hana upp úr fjósstampinum verður hún
Guðríður Saronsrós, frelsuð sál, hættir
jafnvel að gráta, en dreymir um það eitt
að komast í samfélag síðustudagaheil-
agra vestur þar og ganga í eina sæng
með trúboðanum.
En hér er ekki unnt að telja upp per-
sónur sögunnar, þær eru margar og á
ýmsan veg girnilegar til fróðleiks. Ekki
heldur verður atburðarásin rakin. Þarna
gerist sitt af hverju, bæði sennilegt og
ósennilegt. Frásögnin er hraðstreym og
hressileg og margt skringilegt ber á
góma. Eftir því sem á söguna líður sætt-
ir maður sig betur við frásagnarsnið höf-
undar og meðferð á persónum, og þegar
tekur að harðna verulega á dalnum og
búsveltan þjarmar að kotungunum, er
manni skapi næst að láta alla gagnrýni
faií og gefa sig straumþunga frásagnar-
innar á vald. Hámarki sínu nær sagan
með vorharðindunum. Ófeigur bóndi er
löngu orðinn brennivínslaus og tóbaks-
laus „og nú gaf hann það andskotanum
að hann, afkomandi Sæmundanna, frjáls