Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Blaðsíða 5

RITSTJÓRNARGREINAR
Fyrst hefur verið safnað saman nokkrum uppgjafariddurum: þeim sem lengi hafa barizt
einmana fyrir borgaralegum dyggðum, hinum margreyndu málaliðum, hinum fátæku í
anda, og þeim sem vonbrigðin með lífið hafa snúizt upp í allsráðandi ástríðu. Menn
munu sjá að þessi framvörður er heldur ósamstætt lið, og ekki víst að gremja hinna víg-
reifuslu niuni endast til stórvirkja. Þess vegna beinist sóknin jafnframt í þá átt að
tryggja afturhaldinu liðsinni hinnar ungu kynslóðar. Til þess eru í rauninni aðeins notuð
ein „rök“, þau sem vikið var að í upphafi þessa pistils: nú er ekki lengur fínt að vera
kommúnisti. Þessi staðhæfing er mjög höfð frammi, svo mjög að manni verður að efast
um sannfæringu eða taugastyrk þeirra sem beita henni að vopni. En þó vopnið sé aðeins
eitt skal það vera tvíeggjað.
I fyrsta lagi eru upprennandi menntamenn og rithöfundar af borgarastétt eggjaðir lög-
eggjan að gerast ekki liðhlaupar, að gerast ekki níðingar stéttar sinnar. Það má mikið
vera ef það eru ekki einmitt þessi bónmál sem hafa átakanlegastan tón hjá menningar-
frömuðum íhaldsins. Og ekki ófyrirsynju. Sá er eldurinn heitastur sem á sjálfum brennur,
og ekkert hefur brennt íhaldið heitar en að verða að sjá á eftir efnismönnum úr sínum
hópi hverfa yfir í raðir kommúnista. Þess vegna skorar það á afkvæmi sín, á allkátlegan
liátt, í nafni stéttvísinnar, að bregðast ekki, að gera sér ljóst hver sé hinn rétti vettvangur
þeirra. Taugaóstyrkurinn í þessum áskorunum kemur til af því hve vandinn cr nærtækur,
eins og vandi fjölskylduföður sem örvæntir um uppeldi barna sinna.
A hinn bóginn er sömu staðhæfingu beint að menntamönnum úr alþýðustétt, sem hvattir
eru til að leggja lið hinni „ópólitísku" menningarpólitík íhaldsins. Þannig eru höfð óvænt
endaskipti á röksemdafærslunni: stéttvísin er góð dyggð hjá borgurum en glópska og
glæpur hjá þeim sem runnir eru upp úr alþýðu.
Ekki verður sagt um það enn hvort íhaldið muni í menningarsókn sinni hafa erindi sem
erfiði. Ymislegt gæti bent til þess, eins og áður er sagt, að þróun borgarastéttar á íslandi
sé nú komin á það stig að menntamenn hennar verði um sinn heimakærari innan stéttar
sinnar en þeir hafa verið. Hvort íhaldið muni bera gæfu til að nýta krafta liðhlaupa úr
alþýðustétt er hinsvegar meira en vafasamt. Ymsir beztu menn borgarastéttarinnar hafa
löngum veitt kommúnismanum lið sem hefur verið vel metið, og mun halda áfram að vera
það. En það er nú einhvernveginn þannig að liðveizla menntamanna úr alþýðustétt við
borgaralegt afturhald hefur hvergi verið sérlega heillavænlegt hvorki fyrir þiggjendur né
veitendur. Hvað sem því líður er hin menningarlega endurvakning íhaldsins á íslandi ekki
komin langt á veg og hefur borið rýran ávöxt enn sem komið er. Og það er hætt við að
menningarforkólfarnir verði að grípa til nýrra raka ef þeim á að takast hvorttveggja í
senn, að reisa skorður við liðhlaupi úr sinni fylkingu og lokka andstæðingana til fylgis
við sig.
*
En hvað er þá að segja um gildi þeirrar fullyrðingar sem öll þessi menningarsókn virð-
ist miðast við um þessar mundir? Það væri kannski ómaksins vert að alhuga hana út af
fyrir sig. í rauninni er fólgin í henni sú trú að styrkur kommúnismans byggist á yfir-
borðstízku, á tildri, í einu orði sagt, á snobbmennsku. Er þetta ekki heldur grunnfærnis-
legur skilningur á öflugustu þjóðfélagshreyfingu vorra tírna?
Sjálfsagt er að viðurkenna að menn verða kommúnistar af misjöfnum orsökum. Sumir
99