Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Blaðsíða 18

JÓHANNES ÚR KÖTLUM
Um íslenzka ljóðlist
Erindi, flutt upphajlega í Hornafirði, síðar í Vestmannaeyjum
og loks í ríkisútvarpið
1
Pegar mikið er við haft er stundum talað um þjóðarsál. Enda þótt hugtak
það sem á bak við orðið felst liggi ef til vill nokkuð á lausu mun þar átt
við andleg sérkenni þjóðar í samanburði við aðrar þjóðir. Eg hygg að það séu
engar ýkjur að hafi þetta sem við köllum íslenzka þjóðarsál nokkurstaðar
tekið á sig ákveðna meginmynd í þúsund ára sögu okkar, þá sé það í ljóðlist-
inni.
Nú benda ýmis likindi til að á þessu geti orðið nokkur breyting fyrr en
varir, þar sem hver forsendan af annarri fyrir hinni lífseigu ljóðást íslendinga
virðist í þann veginn í brottu að falla. Það ætti því að vera mjög tímabært
að skyggnast of allar gáttir á þessu sviði einmitt nú — og þá ekki sízt fyrir
alþýðu manna í sveitum landsins sem um aldir hefur ekki einungis varðveitt,
heldur og iðkað þessa listgrein af undraverðri þrautseigju.
En hvað er þá ljóðlist í orðsins dýpstu merkingu? Getum við með nokkru
móti gert okkur viðhlítandi grein fyrir eðli hennar og lögmálum?
Sá skilningur mun ævinlega hafa verið nokkuð almennur að ljóðlist væri
allt það sem kallað hefur verið „bundið mál“. En með því er átt við það að
orð tungunnar séu færð til ákveðinna hátta og hrynjandi. íslenzkar bragreglur
eru eins og kunnugt er aðallega fólgnar í stuðlasetningu og rími, en að öðru
leyti virðast lítil takmörk fyrir tilbrigðum hátta.
Allir sannir ljóðunnendur hafa þó jafnan „fundið“, ef ekki „skilið“, að
háttbindingin ein er engin fullgilding ljóðlistar. Þegar þeim hefur þótt sem
sjálfan skáldskapinn vantaði í samsetninginn hafa þeir kallað hann ýmist rím-
stagl, hnoð eða leirburð og lagt meiri fyrirlitningu í þau orð en flest önnur.
Eigi að síður hafa íslendingar jafnan verið fastheldnir á bragreglur sínar og
112