Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Blaðsíða 84

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
láta það slokkna sjálft, deyja eins og
blóm sem hefur verið klippt frá rót.
En skyndilega berst skarkali af trumb-
um og lúðrum sem leika hergöngu-
marsa og kemur eins og brynvarin
eimlest og ristir sundur friðinn og
vorið. Göturnar fyllast unglingum sem
bera blys, þeir eru allir samstilltir og
sami svipurinn aftur og aftur. Það er
þungt yfir unglingunum og þessi sam-
einandi svipur er ruddalegur, ein-
hvern veginn hefur lekizt að stimpla
ljótleikann á þessi andlit, taka úr
þeim það sem hver átti fyrir sig og
gera það allt að einu. Þetta var skóla-
æska sem hafði verið drifin í göng-
una, megnið undir yfirskini kaþólskr-
ar trúar en geðblærinn var sízt í
neinum Kristsanda, þetta var skipu-
lagt af stjórnmálasamtökum. Það var
orðið dimmt, fyrst sveifluðust blys-
bjarmarnir um laufþakið eins og
æstar bylgjur á úfnu hafi, svo voru
trén horfin, þá var gengið um þröngt
stræti með gömlum byggingum, og
fylkingar unglinganna voru endalaus-
ar á dökku malbikinu milli hárra
húsa og verzlanir neðantil en efra
kviknuðu andlit í gluggunum að
horfa á æskuna, fyrirheit fraintíðar-
innar þramma þungstíg og drunga-
lega eins og þessi æska vissi það svo
ung að hún hefði verið svikin um eitt-
hvað. Allsstaðar voru drengir á skyrt-
unni með blys og reyndu að skynja
sitt eigið fótatraðk sem einskonar
hlutabréf í fjöldans trampi á götunni.
Stundum flökti slokknandi blys um
stund á steinhörundinu og lýsti á hina
grönnu unglingsfætur með háværu
skósólana, svo dó það út. Annað slag-
ið komu strákaflokkar á skyrtunum
með einhver bókstafsmerki á sér og
höfðu náð leiðarenda og snéru við til
þess að njóta sameiningarinnar enn
um stund með því að ganga á móti
fjöldanum og hrópa eitthvað en ég gat
ekki heyrt að það væru nein orð sem
kæmu úr þeim börkum og þurfti ekki
að geta lengi til að átta mig á því
hvaða hefð nýliðinnar sögu þau hróp
byggðust á; við stóðum þarna þrir
og horfðum hljóðir við glugga stórr-
ar fornbókaverzlunar og rúðan fyrir
aftan okkur sýndi ljósin fara hjá,
spegilflötur á drekkingarhyl sögunn-
ar.
Og við hugsuðum allir þrír að þetta
væri táknræn mynd í tímanum, hætt-
an á fasismanum vofir aftur yfir.
Nasismi fasismi, hvað það heitir eða
mun heita.
Nokkrum dögum seinna var ég
staddur í Hamborg á heimleið, ég fór
að lesa á blað manns sem sat nærri
mér í matsöluhúsi og sá að það voru
myndir af Imre Nagy og hélt fyrst að
af einhverju tilefni væri verið að
rifja upp söguna af harmleiknum í
Ungverjalandi en það kom í ljós að
nú hafði Nagy verið drepinn í grið-
um. í Vín hafði ég setið á þingi rit-
höfunda og kvikmyndamanna þarsem
rætt var um hvað svoleiðis menn gætu
178