Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Blaðsíða 40

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
úr garði gerðar í öndverðu, að þær
geta alls staðar þrifizt, þar sem góðar
bókmenntir eru í hávegum hafðar.
Slík hafa orðið örlög þessara hað-
stofubókmennta, sem upphaflega var
ætlað að skemmta íslenzkum sveita-
mönnum, að nú eru hinar beztu þeirra
taldar til sígildra bókmennta heims-
ins. Að vísu þykir oss stundum mikið
skorta á, að útlendir rnenn skilji forn-
sögur vorar réttum skilningi. En slíkt
er þó næsta óhjákvæmilegt. Islenzkt
þjóðfélag frá landnámsöld og fram
undir vora daga var svo frábrugðið
öllum öðrum löndum, að útlendingar
geta ekki áttað sig á því fyrr en þeir
hafa kynnt sér það af mikilli kost-
gæfni. Hugsjónir og hugmyndir for-
feðra vorra eru margar hverjar ein-
stæðar. Þeirra virðist ekki gæta ann-
ars staðar. Fornsögur vorar eru
sniðnar við skemmtanaþörf fámennr-
ar og strj álbýllar þjóðar á ákveðnum
tíma, en útlendingum, sem lesa Njálu,
hættir til að gleyma, að hún var rituð
í því skyni að skemmta íslenzkum
bændum og skylduliði þeirra um
1230 að því er bezt verður séð. Forn-
sögur vorar voru ritaðar til að bæta
úr brýnni þörf, tilgangur þeirra var
að fullnægja skemmtunarkröfum sam-
tíðarinnar. Hitt dregur vitaskuld ekki
úr gildi þeirra, að íslenzkir hlustend-
ur og lesendur kunnu vel að meta sög-
ur, sem fjölluðu um raunverulega at-
burði, ekki síður en hinar, sem voru
einber skáldskapur. Langlífi sitt með
íslendingum eiga sögurnar meðal
annars því að þakka, hve staðnað
þjóðfélagið var allt fram á 19. öld.
Sögurnar gátu ekki fyrnzt, af því að
þjóðfélagið stóð í stað.
Fræðimönnum vorum hættir stund-
ur til að verða starsýnt um of á upp-
tök sagna, en hirða miður um hitt,
hver örlög þeirra urðu síðar. Menn
gleyma því stundum, að handrit sagn-
anna eru einungis eitt atriði í sögu
þeirra. Um margar aldir tíðkaðist sá
siður, að sögurnar voru lesnar í heyr-
anda hljóði, og því má segja, að
þjóðin hafi um langt skeið vanizt því
að hlusta á þær ekki síður en lesa
þær. Á síðustu öld hefur sú stórbylt-
ing gerzt í notkun sagnanna, að nú
les þær hver fyrir sig. Margt bendir til
þess, að höfundar sagnanna hafi ætl-
azt til þess í öndverðu, að þær væru
lesnar upphátt. Til þess benda bæði
ýmis ummæli í fornum sagnahandrit-
um, þar sem vikið er beinlínis að
hlustendum, og einnig verður það
ráðið af stíl sagnanna, að höfundar
þeirra hafa haft áheyrendur ekki síð-
ur en lesendur í huga. Og loks eru til
um það ýmsar heimildir, að sögur
hafi verið lesnar upphátt til skemmt-
unar fólki fyrr á öldum. Sumum kann
að þykja, að þetta viðhorf skipti litlu
máli. En því má aldrei gleyma, hver
upphaflegur tilgangur höfunda var.
Saga, sem er rituð í því skyni, að hún
sé lesin upphátt til skemmtunar mörg-
um, lýtur öðrum lögum en verk, sem
134