Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Blaðsíða 44

TÍMARIT MÁLS OG MENNINCAR
mennlakenningu, að engar fornaldar-
sögur hafi verið skráðar fyrr en
löngu síðar. Því hefur jafnvel verið
haldið fram, að Huldar saga eftir
Sturlu Þórðarson hafi verið hin fyrsta
sinnar tegundar að vera færð í letur,
en það mun hafa orðið eftir miðja
13. öld. En höfundur Þorgils sögu
gefur hitt fyllilega í skyn, að Ingi-
mundur hafi skrifað söguna og lesið
síðan í heyranda hljóði, enda var slík
sagnaskennntun orðin almenn á ís-
landi, þegar Þorgils saga og Hafliða
var færð í letur. Hins vegar hefur
honum ekki þótt nauðsyn bera til
þess, að segja það berum orðum, að
svo hafi verið. Samtímamenn hans
gátu ekki skilið þetta nema á einn
veg. Og lýsingin á fræðimanninum og
sagnamanninum Ingimundi átti sann-
arlega vel við, ef hann hefur skrifað
sögur.
Mönnum mun naumast hafa komið
það á óvart á fyrra hluta 13. aldar, að
prestur með skapgerð Ingimundar
Einarssonar ritaði sögur til skemmt-
unar. Hitt hefur þótt rniklu merki-
legra, að bóndi við upphaf 12. aldar
ynni sér slíkt til frægðar. Um Hrólf í
Skáhnarnesi segir höfundur Þorgils
sögu og Hafliða, að hann hafi verið
sagnamaður og ort skipulega. Höf-
undi Þorgils sögu og Hafliða þykir
auðsæilega mikið til þess koma, að
bóndi skuli geta ritað sögu, eins og
sést af þessum kafla: „Hrólfur frá
Skálmarnesi sagði sögu frá Hröng-
viði vikingi og frá Olafi Liðsmanna-
konungi og haugbroti Þráins berserks
og Hrómundi Gripssyni — og margar
vísur með. En þessari sögu var
skemmt Sverri konungi, og kallaði
hann slíkar lygisögur skemmtilegast-
ar. Og þó kunna menn að telja ættir
sínar til Hrómundar Gripssonar.
Þessa sögu hajði Hrólfur sjálfur sam-
an setta.“ Óþarfi er að geta þess, að
orðin „að setja saman“ eru ávallt í
fornum ritum notuð um skrifuð verk,
enda er auðsætt af tilvitnuninni til
Sverris, að þessi saga hefur verið
skráð og handrit af henni borizt til
Noregs. Um báðar sögurnar, sem
„sagðar“ voru á Reykhólum, gegnir
því svipuðu máli. Þær voru enn til
mörgum áratugum eftir að þær höfðu
verið samdar, og menn hafa deilt um
sannsögulegt gildi þeirra. Og nú er
rétt að athuga enn nánar það, sem
prentað er hér með skáletri. Höfund-
ur Þorgils sögu og Hafliða er að dást
að því, að bóndi væri skrifandi og
gæti því ritað eða sett saman sögu
sjálfur. Honum þótti óþarft að taka
slíkt fram um Ingimund, þar sem all-
ir prestar voru að sjálfsögðu læsir
og skrifandi. Þeir Hrólfur bóndi á
Skálmarnesi og Ingimundur prestur
á Reykhólum geta því með fullum
rétti talizt til feðra íslenzkra bók-
mennta. Ég hef talið rétt að fjölyrða
svo um þetta mál hér af þeim rökum,
að ég skil lýsinguna á Reykhólabrúð-
kaupinu á allt annan veg en gert hefur
138