Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Blaðsíða 88

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hvernig Irúnaðartraust þeirra sem
uxu upp í veröld sem þeir héldu var-
anlega var skekið til grunna þegar
þjóðunum laust saman í þeim ófriði,
— stríðið virtist svo ástæðulaust, það
var ógurlegt slys vegna andvaraleysis
og heimsku þeirra sem réðu, stjórn-
málamannanna; skyndilega voru allir
orðnir brjálaðir af stríðsmóði, —
jafnvel skáld, stjórnleysingjar, al-
þjóðasinnaðir jafnaðarmenn hömuð-
ust að ausa út hernaðaráróðrinum og
þeim boðskap að nú bæri að hata
bræður sína í öðrum löndum. Þó voru
örfáir menn sem héldu sönsum. Or-
fáir menn sem hryllti við í fárinu og
reyndu jafnvel að koma vitinu fyrir
aðra og bjarga því sem bjargað varð,
meðal þeirra var Stefan Zweig. Vegna
friðarviðhorfs varð hann að flýja
land til Sviss og hafði þar samband
við aðra með svipað sinni sem reyndu
að byggja brýr milli hinna stríðandi
þjóða. Þar var fremstur sá sem var
að sögn Zweig: „mesti mannvinur í
hópi skáldanna, Romain Rolland .. .“
Þessir tveir menn sem voru fulltrúar
jcirra þjóða sem ákafast börðust
tengdust innilegu vináttusambandi og
lögðu sig báðir í hættu til að bera
sáttarorð milli, Zweig lýsir starfi Rol-
lands með hrífandi smitandi aðdáun,
hann segir: „Það var honum að
þakka að Evrópa glataði ekki sam-
vizku sinni þótt hún gengi af vitinu
um sinn.“
Svo linnir þessum ófriði. Zweig
snýr heim til Austurríkis sem þá var
liúið að sneiða ulan af svo að það
var orðið smáríki með alltof stóra
höfuðborg, hin auðugustu héruð og
lönd gengin undan því, fátækt og
hungur kreisti allt, glórulaus verð-
bólga, rólleysi, gamlir siðir úr gildi,
— nýjar stefnur uppi sem hæfa ekki
þeim sem er mótaður af veröldinni
fyrir 1914, veröld varanleikans. Ex-
pressionismi, fútúrismi og kúbismi,
það átti ekki við þennan heiðurs-
mann. En, segir Zweig: „í augum ex-
pressionista, og ef mér leyfist að segja
excessjónista, var ég 36 ára gamall
maðurinn í rauninni safnaður til
feðra minna, þar sem mér hafði láðzt
að apa tízkutilburðina.“ Þá hóf Zweig
að rita hinn mikla flokk sinn Höfuð-
smiðir heimsins um þrisvar sinnum
þrjá snillinga bókmennta.
Áður hafði Zweig ort ljóð, samið
leikrit eins og Jeremías og skrifað
sögur, nú endurmat hann sín eigin
verk frá því sem hann nefndi „fagur-
keratímabilið“. Höfuðsmiðir heims-
ins skiptist í þrennt: Drei Meister,
1920, fjallar um Balzac, Dickens og
Dostójevskí, þar ætlaði hann að lýsa
þrem skáldsagnahöfundum, sínum af
hverju þjóðerni sem bregða upp
stórri veraldarmynd; þá kom flokkur-
inn Der Kampf mit dem Diimon 1925
um Hölderlin, Kleist og Nietzsche,
sjálfseyðingarsnillinga sem eru hafn-
ir af demón sínum á loft og þyrlað
aftur niður í víti tortímingar. Þriðji

182