Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Síða 8

TÍMARIT MÁLS OG M ENNINGAR
Eg ælla mér ekki þu dul að rekja sliirf Ilallhjarnar sem prentmeistara; einnig því efni
munu verða ger skil af mér fróðari mönnum. En þar hef cg fyrir mér dóm þeirra manna
sem um eru bærir, að hann hafi í verkkunnáttu, listfeingi og lærdómi verið sá maður sem
bar höfuð og herðar yfir flesta sína starfsbræður um lángt skeið, og muni jafnan verða
talinn í hópi höfuðprentara á Islandi. Starfsbræður hans litu upp til hans meir en flestra
manna; bar þar ekki til kunnátta hans ein, heldur einnig göfugmenska hans og algert
vammleysi í líferni sem honum var léð umfram flesta menn.
Vinur okkar Erlendur sagði um Hallbjörn að hann væri einn þeirra fágætu manna sem
væru aldrei í góðu skapi, heldur ævinlega í besta skapi. Fáa menn hef ég þekt sem náð
hafi eins gagngerðum sjálfsaga og hann. Hvorki annir, þreyta, sjúkdómur, fátækt né and-
streymi lífsins, ekki einusinni þúngar sorgir, náðu að bregða skugga á þá úthlið persón-
unnar sem hann leit vissulega svo á að ekki væri í fyrsta lagi eign hans sjálfs, heldur mann-
félagsins: þessa hlið sem veit að öðrum mönnum taldi hann skyldu sína að marka þeim
einum teiknum er mættu verða þeim er samneyttu honum einvörðúngu til örvunar og gleði,
hvernig svo sem honum sjálfum kunni að vera innanbrjósts þá og þá. Á þeim degi er ég sá
hann standa yfir moldum einkasonar þeirra hjóna, sem var sjáaldur augna þeirra, rann
upp fyrir mér hve sérstakur hann var. Hann lék á alsoddi einnig þennan dag og hafði
gamanyrði á reiðum höndum við hvern mann að vanda. En um leið og hann var orðinn
einsamall sló átakinu inn, sem hann hafði beitt til að stilla sig, og kom fram í svo óþolandi
höfuðkvölum að hann mátti ekki af sér bera. Það var dýrmætur lærdómur að kynnast
manni sem svo var agaður að öll ærusta, ófriður og djöfulgángur sem hægt var að efla
kríngum hann, þá virtist það alt hafa þesskonar áhrif á hann einsog einhver létt og tiltölu-
lega saklaus en dálítið bjálfaleg skemtun.
Hann var sósíalisti af gerð þeirra frumkvöðla sem tóku í flestum greinum afstöðu helgra
manna gagnvart stefnunni. Hann taldi sig í fyrsta lagi iðnaðarmann, og samkvæmt eðlis-
göfgi allra sannra sona þeirrar stéttar aðhyhist liann lögmálið um verkið verksins vegna;
þessir „jógínar verksins" sjá fullkomnun dauðlegs manns í því einu að vinna verk sín eins
vel og þeim sé með nokkru lifandi móti auðið, og án alls tillits til umbunar. En Hallbirni
var einnig sem þjóðfélagseinstaklíngi innborið sjónarmið verkamannsins, sem telur sig
eiga heimtíngu á því að lifa einsog mönnum sæmir þó hann sé verkamaður: mega lifa
fyrir verk sitt og geta með sjálfsögðum hætti lifað af því. Siðspeki þessa fullkomnunar-
dýrkara var sú að hann vildi í aungu þiggja fríðindi sem flutu af öðru en verki lians. Hann
var einn þeirra manna sem hefðu látið miljónina kjura þó hún hefði verið lögð gefins við
fætur honum. Eg held að Hallbjörn hafi aldrei á ævi sinni ábatast um eyri af neinu sem
heyrði undir verslun. Ilver eyrir umfram það sem verkamaður vinnur sér með starfi sínu
var honum ófrjálst fé. Hann skildi ekki hagsmunasjónarmið sjálfur og ef hann vildi segja
eitthvað öðrum manni til sérstaks lofs, þá sagði hann að sá maður væri hagsmunalaus.
Honum bauð við öllu sem líktist auð. Ég hef það fyrir satt, og þó ekki úr frumheimild,
að einusinni hafi kona hans sagt við hann: „Ilallbjörn, ættum við ekki að kaupa okkur
lítið hús eða íbúð. Kanski yrði okkur það örðugra seinna. Ekki þarf að gera ráð fyrir að
íbúðir lækki í verði, öðru nær.“ Hallbjörn kvað bafa átt að svara: „Einmitt þessvegna —
ekki. Ég gæti aldrei hugsað mér að eignast hlut sem hætt væri við að ég mundi hagn-
ast á.“
Undirniðri hefur það eftilvill verið eitt af saknaðarefnum HpUbjarnar Halldórssonar að
102