Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Page 16

Halldór Laxness
Mannlíí hér íyrir landnámstíð
Aí orsökum sem reyndar skifta ekki máli ætlaði ég íyrir nokkrum árum að
forvitnast af bókum um mannaferðir á Jslandi fyrir landnámstíð, en tókst
ekki að liafa uppá málsmetandi heimildarmönnum öðrum en þeim tveim sem
allir þelckja um komu íra híngað áður en landnámsmenn tóku sér bólfestu.
En heimildir þessar tvær hafa sér það þó til ágætis að þær eru sín úr hvorri
áttinni, semsé sín úr hvoru landi, sín frá hvorum tíma; sá sem síðar skrifar
virðist ekki hafa spurnir af hinum fyrri, þó ekki sé hægt að þvertaka fyrir
það, en báðir segja frá sama hlut. Frásögn af forverum norðmanna hér stend-
ur þannig báðum fótum í jötu, ef leyfilegt væri að nota það orðtak hér.
Dicuil skrifar um það bil árið 825, Ari 300 árum síðar. Því miður eru báðir
helsti fáorðir um málið. Eg skal bæta því við að eitt þriðja rit er til sem sum-
um virðist hafa einhverja glóru um þetta efni, Navigatio Brendani. Sú bók er
talin samsetníngur frá 9. öld, þó þar séu að visu einhverjir bjórar úr eldri
endurminníngum írskra sæfara. Sá maður sem bók þessi þykist hafa vit sitt
úr, Brendan heilagur, var á dögum eitthvað 400 árum áður en hókin var
samin og svipuðum árafjölda fyrir landnámstíð á íslandi. Þetta er mestan
parl kynjasaga. Brendan er útaf fyrir sig og verður látinn eiga sig hér.
Ara og Dicuil ber saman um að þeir menn er híngað fóru af Irlandi fyrir
landnámstíð hafi verið „klerkar“. Ari segir: „Þá voru hér menn kristnir þeir
er norðmenn kalla papa.“ OrðiS papi kemur fyrir í nokkrum örnefnum á
Suðausturlandi og eru þær nafngiftir sjálfstæður vitnisburður fyrir sig. Ann-
arsstaðar á slóðum klerklegra sæfara af írlandi hafa norrænir menn gefið
stöðum svipuð nöfn eftir þessum körlum. Á Hjaltlandi einu er fjöldi örnefna
dreginn af pöpum. Víst er um það að örnefni þessi eru ekki smíðuð af írum
sjálfum, enda er orðið papi hvorki til á írsku né eingilsaxnesku. Fritzner
bendir á að orðið sé til á miðlágþýsku og kunna norðmenn að hafa haft það
þaðan. Dicuil notar einfaldlega hið latneska orð yfir klerka, clerici, um þessa
kristnu menn. Ari tekur greinilega fram að það sé málvenja norðmanna að
kalla þá papa. Eigi að síður mætti ímynda sér að papi gæti verið lánsorð úr
grískri kristni sem norrænir menn þektu fyrir kristnitöku í Noregi, því með
126