Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Side 70

Tímarit Máls og menningar
sinfóníu í smíöum, sem honum entist
því miöur ekki aldur til að ljúka.
❖
Sé litið yfir þann fjölda alls kyns
verka, ýmist fyrir söngraddir eða
hljóðfæri, sem Eisler samdi á utan-
vistarárum sínum, vekur það fyrst at-
hygli, að tilraun hans að notfæra sér
tónsmíðakerfi Schönbergs er bundin
við vissar tegundir tónlistar, ákveð-
in stefjaefni og markmið.
Af söngverkum eru það nokkur
einsöngslög og sólókantötur, eitt verk
fyrir kór án hljóðfæra og tvö kórsin-
fónsk verk, og eru textarnir yfirleitt
ádeila eða þjóðfélagsgagnrýni ein-
hverskonar. Sama reglan um tegunda-
val gildir einnig, að því er varðar
hljóðfæraverk hans á þesssum árum,
eins og sjá má, ef strengjafjórleikur-
inn og fiðlusónatan t. d. eru borin
saman við háða sjöundarleikina og
stofusinfónían (Kammersinfonie)
við hlj ómsveitarsvíturnar tvær, hina
íimmtu og sjötttu.
Við þessa upptalningu niætti enn
hæta nokkrum hljóðfæraverkum, sem
skera sig úr hinum mikla meginþorra
tónverka af fj ölbreyltasta tagi, þar
sem Eisler beitir ekki aðferð Schön-
bergs.
Meðal rúmlega fjörutíu kvik-
myndatónverka eru dæmin aðeins fá,
svo sem tónlistin við kvikmyndina
„Is“, sem einnig hefur verið flutt
sem „Stofusinfónía“. Tónskáldið hef-
ur hér sett sér, og haft tilraunagildi
verksins fyrir kvikmyndatónlist al-
mennt í huga, að semja tónlist, sem
varðveitti sjálfstæði formsins, en
fylgdi þó hreyfingum kvikmyndavél-
arinnar og hverju skrefi á myndferl-
inum. Hann leitar flókinna lausna,
sem gefa tónlistarforminu sjálfstætt
gildi, en tímatengja það jafnframt
öllu, sem gerist í kvikmyndinni. Og
til að gera sér vandann enn meiri,
bindur hann sig við tólftónaaðferð-
ina.
Kvikmynd þessi sýnir skriðjökla-
landslag, Jjar sem náttúruöflin fara
hamförum. Hljóðfæravalið er rniðað
við „kulda“ náttúrumyndanna — því
er gripið til tveggja elektrónskra
hljóðfæra —, og svipmót og hlær tón-
verksins af því sem fram fer í náttúr-
unni á tjaldinu, með hliðsjón til þess,
að allir mannlegir Jiættir eru víðs
fjarri í myndinni. En í hugmynda-
heimi Eislers eru þessi átök náttúru-
aflanna táknmynd þjóðfélagsátaka
þegar yfirgangur fasismans var að
hefjast, á sama hátt og regn er hon-
um jafnframt tákn sorgar („Vierzehn
Arten den Regen zu beschreiben” —
Regni lýst á fjórtán vegu).
Hvað rak nú Eisler til að rannsaka
hæfni og takmarkanir tónsmíðaað-
ferðar Schönbergs í hverju verkinu
af öðru? Hin stutta upptalning hér að
framan sýnir þegar, að hann leit ekki
á aðferð kennara síns fremur þá en
síðar sem neina óhagganlega kenni-
180