Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Side 17

Bókmenntaárið 1965
um og sögum. Hér er hugur hennar lygn og bjartur undir stafandi geislum
frá sól lífsins. Sagan gerist í Reykjavík á einu dægri í húsi við afskekkta götu,
speglar tilveruheim þess innan um önnur hús og lýsir íbúum þess, athöfnum
þeirra orðum og gerSum, strætisvagninn kemur og fer, einstaka gest ber að
garði, einn deyr og annar fæðist, augu fylgjast með úr öðrum gluggum. Sag-
an er vel gerð, hversdagsleikinn speglast í einkar skýrri mynd, samúðarskiln-
ingur höfundar vefst um allt og alla og hver persóna dregin af varfærni, í frá-
sögninni sést glitra í trú á lífið og vel má vera að sagan sé hugsuð sem lof-
söngur til lífsins. En þó er þetta fagnaðarsnauð bók. Hér er að vísu lifað en
aðeins hálfu lífi með frumstæðar óskir. Við blasir ömurleg þjóðlífsmynd þar
sem hver er einangraður í þröngum hring við eigin hagsmuni án æðri sj ónar-
miða, samfélagslegrar hugsunar eða mannlegs vilja til að umbreyta lífinu til
hins betra, í rauninni heimur án vonar og trúar. í sínu milda umburðarlyndi
er Dægurvísa því dýpra skoðað bitur sársaukafull ádeila á þjóðfélagið. Hver
hugsandi lesari hlýtur að þrá storm inn í þetta daufgerða hús.
Mörg þessara skálda eiga rætur sínar í sveitum eða þangað skammt að
rekja, eins og flestir íslendingar. Samanburður á sveitalífi og bæja er því
mjög frammi í þessum verkum. Erfðakostir þjóðarinnar eru tengdir sveitum,
einföldu lífi í skauti náttúrunnar, og skáldin sjá þessa eiginleika glatast í bæj-
unum, sú umbylting sem hefur átt sér stað vekur ótta um framtíðina. Stormur
í grasinu, leikrit Bjarna Benediktssonar, lýsir, líkt og Stefán Jónsson í Vegur-
inn að brúnni og Indriði G. Þorsteinsson í Lönd og synir höfðu gert, þeim
öflum sem togast á um bændafjölskylduna gömlu sem stendur frammi fyrir
því að flytjast burtu og slíta fornar rætur. Það snarkar í öllu eins og hjörtun
séu steikt á glóð og blossa upp andstæðar hneigðir í nýju umhverfi. í smá-
sögu sinni Köldu stríði tekur Gísli Ásmundsson þessa þjóðfélagsþróun bein-
línis til meðferðar, lætur fulltrúa fornra búskaparhátta og framfarasinnaðan
kennara í Reykjavík,upprunninn úr sömu sveit, rökstyðj a skoðanir sínar,vega
og meta framfarirnar sem orðið hafa, draga fram kosti hins forna og nýja.
Hvorugur lætur sinn hlut, en bóndanum er þó gefið síðasta orðið er hann tor-
tryggir velferðarríkið og færir fram rök fyrir því að þjóðin kunni að týna
sjálfri sér, þjóðerni sínu og tungu. Og þessi rök bóndans borin fram í um-
hverfi náttúrunnar og andrúmslofti sveitarinnar raska sálarró kennarans og
vekja hann til dýpri íhugunar um vandamál þjóðfélagsins og brauðstrit sjálfs
sín. Og hann fann til þess með sársauka að hafa ofmetið veraldleg gæði, van-
rækt sjálfan sig, vanrækt fólk sitt og samfélag og tók nú að óttast að ekki
væru allir einhuga um að vernda tilveru þjóðarinnar, og hann ákvað að verja
7