Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Blaðsíða 31

Bðkmenntaárið 1965
fyllt. Unnið fyrir gýg ... Hugsjón margra alda borin fram til sigurs og síðan
kastað fyrir fætur heimsins til að traðka á.“ Með heitu skapi kallar Murtur
æðstu leiðtoga og málpípur þeirra til ábyrgðar og reiði hans blossar upp
þegar hálf landstjórnin og ritstjórar Kvöldblaðsins koma í eigin persónu til
eyjarinnar. Honum er Ijóst að þeir sitja enn fastir í sessi en í draumi sínum
lætur hann fulltrúa alþýðu stíga fram hvem af öðrum og fella yfir þeim
sektardóminn. Það er hin svarta messa. En Murtur er ekki nema að nokkru
leyti gerandi sögunnar, heldur flæðir hún til hans, eins og bylgjur að ströndu,
og inn í hug hans og drauma.
Ef til vill væri rétt að segja að Úlfhildur Björk sé höfuðpersóna bókarinnar.
Hún er alþýðustúlka, þó hernámsbarn, vinnur í frystihúsi þorpsins. Hún er
ein sú fyrsta sem verður á vegi skáldsins, „... og það er sjálf móðir jörð
í líki konu, sjórinn moldin og lyngið sem kemur götuna til hans.“ Engri per-
sónu er lýst af eins mikilli nærfærni, hún verður í rauninni ímynd hins
óspillta alþýðumanns, menntunarþyrst, les bækur, er hugsandi stúlka, lætur
ekki binda sig. Þegar skáldið kemur í eyjuna er hún trúlofuð skipstjóra, gróf-
gerðum drykkfelldum, en hún heldur honum í fjarlægð og brátt fer svo að
hún þolir hann ekki og fleygir í hann hringnum. Aðrir sækjast eftir henni,
sýslumaðurinn, presturinn, og loks skáldið. Úlfhildur stundar sitt starf, les
sínar bækur, hugsar sitt mál og er ekki ginkeypt við neinum tilboðum, um-
boðsmaður Blue Star býður henni fé og frama, en hún neitar, og þegar svarta
messa er flutt yfir leiðtogum þjóðarinnar er hún fyrsti ákærandinn sem
Murtur leiðir fram „og þegar gullrödd hennar fleygar þögnina er hún svo
þýð að það er eins og hún sé hluti af þögninni og dýpki hana.“ Loks dregur
saman með þeim, alþvðustúlkunni og skáldinu, og eftir að hann hefur ákveð-
ið burtför sína og er kominn um borð í skipið sem á að flytja hann burt snýr
hann aftur í land og verður kyrr hjá henni á eyjunni, öfugt við Amald er
hann yfirgefur Sölku Völku, og þegar Úlfhildur kemur á móti honum í fjöru-
sandinum og hann sveiflar henni í fögnuði, brosa þakklátir vinir hans, prest-
urinn og læknirinn.
Fjölmörg atvik og persónur koma fyrir í þessari skáldsögu sem enginn
kostur er né ástæða til að rekja hér. Höfundur leikur á ýmsa strengi, getur
bæði verið nærfærinn og rökvís er hann leiðir saman persónur, eins og í við-
tali prestsins við liðsforingjann, hnyttinn og spozkur: í heimsókn prestsins
til konu smiðsins eða í rökræðum hans við lækninn. Þá geta orðið harðar
sennur og illvígar, eins og milli Hildigunnar og Murts, því að hvar sem hann
beitir ádeilukrafti sker hann hvergi utan af orðunum, og hvaðeina hættir
21