Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Side 34

Tímarit Máls og menningar
að gera tilraun að semja sig að hugðarefnum þess.“ „Þetta er þá athvarf borg-
arans í nútímabókmenntunum, draga sig út úr hinu lifanda lífi og setjast í
bölmóði í eitthvert „skemmtiskip“ .. ., stara niður á naflann á sér og fárast
yfir haldleysi alls og allra, og bíða eftir því að skipið farizt. Öll tengsl við líf
fólksins eru slitin, og horfinn um leið allur siðferðilegur lífsgrundvöllur.“
Það er meðal annars vonin um að þróunin hér á landi hafi verið að ganga í
þessa átt sem glatt hefur íhaldið: að listamenn væru hættir að vilja skírskota
til fólksins, og komnir á eintal við sjálfa sig eða út í tóma hugsun um form,
sem gefið var nafnið frelsi í listum. Það var sérílagi gleðin yfir því að skáld
væru hætt að eiga þjóðfélagslegar hugsjónir, hætt að boða sósíalisma, að
tímabil Rauðra penna væri liðið, tímabil þegar íslenzkar hókmenntir risu
einna hæst og rithöfundar höfðu áhrifavald með þjóðinni. í stuttu máli gleði
yfir því að borgarastéttin fengi óátalið að fara sínu fram, að ekki mundu rísa
neinir stormar á vatninu. Og sá fögnuður er í algleymingi.
Einar Olgeirsson hefur ritað um þetta skarplega grein í Rétti (2. h. 1965)
undir fyrirsögninni „Tímahil hinna tómu penna“ er honum ofbauð ritdómur
sem birtist í Morgunblaðinu um Langnætti á Kaldadal, Ijóð Þorsteins frá
Hamri, en speglaði reyndar einstaklega vel viðhorf borgarastéttarinnar til
listar. Ritdómarinn fann hógværlega að því við Þorstein að hann væri „of
mikill alvörumaður“. „Hátíðleikinn fellur illa í kramið nú á dögum. Menn
hafa smám saman vanizt af því að taka hlutina alvarlega ..Þá þykir honum
anda helzt til mikils kulda af kvæðum Þorsteins. „Andinn frá jöklum vorum
er of sterkur í þeim. Heiðríkja og svali er sannarlega hressandi. Samt er ekki
holt að hafa of mikið af svo góðu. Skáldið þyrfti að bakast undir suðrænni
sól.“ Og jafnframt er í Morgunhlaðinu hlakkað yfir því að tímar Rauðra
penna séu úr sögunni. Einar segir: „Það er vafalaust rétt ályktað hjá and-
stæðingum vorum að langt tímabil yfirhorðs velmegunar, andlauss strits og
mannspillandi hernáms og auðdýrkunar er vænlegra til að niðurlægja þjóð-
ina andlega og minka hennar reisn heldur en ofsóknir og harðar árásir . . .
Þeir treysta á að glýjan af gullnu yfirborði muni dylja fyrir kynslóðinni hin
nýju vandamál, sem í djúpi þjóðfélagsins búa, — af því þeir loka augunum
fyrir þeim sjálfir.“
8
Svo mikið ætti að vera ljóst af því sem að framan greinir að rithöfundarnir
sem kveðið hafa sér hljóðs á árinu sem leið hafa ekki jafn mikla gleði af hinu
borgaralega þjóðfélagi eins og borgarastéttin eða íhaldið telur sig hafa af
24