Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Blaðsíða 49

Tímatalsrabb
Ég held þegar öllu er á botninn hvolft að ekki sé nema einn hlutur stór-
furöulegur, eða réttara sagt fjarri „skynsamlegu viti“ í Islendíngabók, og
hann er afleiðíng af almennum skorti á stærðfræðilegu ímyndunarafli á mið-
öldum, meðan enn var ekki í notkun handhægt talnakerfi við reikníng. Þessi
ein óskynsamleg grein Ara er ættartala hans að lokum Íslendíngabókar. Þar
telur hann sig 38. mann frá Yngva tyrkjakonúngi. Eftir einni af grundvallar-
formúlum ættfræðinnar er þessi lángfeðgatala sett þannig upp: 238'1. Þessi
kórrétta formúla gerir hinsvegar hverja lángfeðgatölu marklausa með öllu þar
sem raktir eru 38 liðir: hver sem rekur ætt sína svo lángt aftur hlýtur að
eiga margar triljónir eða kvintiljónir lángfeðga sem eru jafnskyldir honum
og Yngvi tyrkjakonúngur, möo. miklu fleiri menn en nokkurntíma hafa lifað
á jörðinni.
Oft kemur manni í hug hverskonar staður hafi verið þar í Haukadal hjá
Teiti þar sem Ari nam í fjórtán vetur, þám. svo háþróaða sagnfræðiaðferð
sem œra vulgaris, „almannatal11, var þá. Varla getur það hafa verið reglu-
legur skóli undir kirkjulögum, og því síður viðurkendur, þar sem við því lá
strángt páfabann síðan á dögum Karlamagnúsar að aðrir aðiljar en klaustur
héldu skóla innan kristninnar. Jafnvel „hinn æðsti höfuðstaður í Odda“ virð-
ist ekki hafa verið rekinn af kirkjunni né seldur undir kirkjuleg yfirvöld sér-
staklega, heldur eru báðar þessar menníngarstöðvar Haukadalur og Oddi
fyrirtæki latínulærðra prestvígðra bænda. Getið er og mentastofnana í öðrum
landshlutum, sem jafnvel voru eldri en þessar tvær. Svo mart sem segja má
um uppkomu mentastéttar og fræðiiðkana á íslandi, þá varðar mestu að
gefa því gætur að hér á landi hefur snemma tekið að myndast ótrúlega mikið
súrplús, auðmyndun umfram frumstæðar lífsnauðsynjar. Fornmenníng okkar
og ritöld er talandi vottur þess — og bókfellið í Árnasafni áþreifanlegur.
Mannlífi, afkoma manna alment, hlýtur að hafa verið með afbrigðum á
íslandi fyrstu aldirnar eftir landnámstíð meðan hér huðu sig fram til ótak-
markaðrar rányrkju landgæði sem höfðu verið að myndast frá alda öðli í
ósnertu landi. Hafa sennilega hvergi i Evrópu verið önnur eins landgæði
á miðöldum, og ekkert því Iíkt. Frá því er Rómaveldi féll hafði Evrópa verið
rányrkt til þrautar af þjóðum sem höfðu hratað í barbarí næstum algert.
Hallærin geingu æ ofaní æ með horfelli manna og kvikfénaðar landlægum
og eymd sem ekki er við neitt líkjanda af því sem kunnugt er jafnvel í van-
þróuðustu löndum nútímans. Svo á ævidögum Ara snemma á tólftu öld sem
Snorra á þrettándu öndverðri og njáluhöfundar á þrettándu ofanverðri lýsa
franskir og þýskir miðaldaannálar mannáti af húngurssökum algeingu með
39