Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Síða 94

Þorgeir Þorgeirsson
Hörmulegt slys eða farsótt?
Mutter Courage í Þjóðleikhúsinu
Af mörgum og frábærum snilldarverkum
Bertolts Brechts ber líklega hæst sögulegu
leikritin tvö Ævi Galileis og Mutter Cour-
age. Tvennt veldur því — í fyrsta lagi, að
í þessum verkum birtist snillingurinn hvað
stærstur í óhvikulu raunsæi og miskunnar-
lausum gagnrýnandi sköpunarmætti — þess-
ar tröllauknu myndir hans leiða hugann
ósjálfrátt að málurunum miklu í Mexíkó,
sem með hliðstæðum hætti hafa fundið
félagslegu raunsæi voldugt form á okkar
tímum. I átökum heggja þessara mögnuðu
persóna við félagsleg öfl samtíðar þeirra
bregður höfundurinn birtu díalektísks
söguskilnings yfir heil tímabil, og svo lif-
andi er díalektík hans að okkur mega vera
jafnljósir þeir hugsanlegu stigir, sem mann-
kynssagan aldrei fetaði sig eftir sem hinir
vegirnir, er hún fór — í öðru lagi hafa
víðfrægar uppsetningar þessara tveggja
verka orðið eins konar sýningargluggi fyr-
ir endurnýjandi hugmyndir leikstjórans
Brechts. Raunar verður þetta tvennt aldrei
að skilið því leikmáti og stíll Brechts, sem
hann kallar hinn epíska, hvílir á félags-
legum rannsóknum og heimspekilegum
undirstöðum, sem eru víðtækari en svo að
þeim verði afneitað. Hver sá sem reynir að
slíta tækni hans úr tengslum við þennan
grundvöll hreppir ekki af þeirri tækni ann-
að en gagnslausar tætlur, sem tíðum verða
þeim hinum sama haldlitlar skjólflíkur and-
legri nekt sinni.
Þó Brecht og kenningar hans tróni nú
hátt yfir annað, sem leikhúsið hefur af sér
getið á þessari öld, var iangt frá því að
meistarinn liti á verk sitt sem fullgert og
endanlegt, þvert á móti skoðaði hann ár-
angur sinn sem upphafstilraunir hins nýja
raunsæis, upphafstilraunir, sem honum
fannst kalla á starfskrafta æ fleiri, manna
sem gætu haldið áfram því verki, sem ævi-
starf hans var upphafið að. Það er þessi
liugsun sem liggur að haki þeirrar skýrslu-
gerðar, sem kallaðar eru módelbœkur og
geyma reynslu leikhóps hans í A-Berlín að
viðbættri reynslu ýmissa annarra leikhópa,
sem unnið hafa í sama anda að uppfærsl-
um nýju verkanna, sem hann kallar. Þessar
módelhækur voru hér til umræðu í haust.
En lítum ögn á hvað Brecht hefur um
þetta að segja. Ilann segir:
„Vissulega er einnig gerlegt að setja
„Mutter Courage" á svið með gamla lag-
inu (Leikhús geta sviðsett allan þremilinn,
ekki einungis í krafti voldugs og sjálfstæðs
stíls, sem bræddur væri saman úr reynslu
margra menningarskeiða, heldur einnig í
krafti algjörrar vöntunar á þvílíkum sjálf-
stæðum stíl). En vissulega mundi þá ekk-
ert fyrr glatast en sérkenni og áhrif slíks
verks, og félagslegt hlutverk þess væri víðs
fjarri. Það sem vagnkúskarnir hefðu út af
fyrir sig haft um bifreiðina að segja væri
sjálfsagt: Og þetta á að vera einhver nýj-
ung? Að svo mæltu hefðu þeir spennt fyrir
sín tvöföldu fereyki og verið horfnir. Engin
hreinteoretísk leið er til við aðferðir epíska
leikhússins; farsælast verður að þreifa sig
áfram eftir fyrirmyndinni um leið og gert
84