Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 7

hana við hvert fótmál jafnframt því
sem hún elzt ekki lengur við hina
gömlu trú, sem stjórnarskipunin
grundvallaðist á í upphafi. Hún
heldur dauðahaldi í hið ónothæfa, en
fleygir frá sér hinu nýta og varan-
lega. Hún játar trú, en trúir ekki.
Hún kannast ennþá við textann, en
hefur týnt laginu. Hún heyr hug-
myndafræðilegt stríð án þess að geta
skilgreint eigin hugmyndafræði. Hún
fordæmir efnishyggju guðlauss óvin-
ar, en lofsyngur sína eigin.“ (The
Neiv York Times, 10. apríl 1955).
f stofnunum á sviðum viðskipta og
stjórnmála fer flokkur hinna ríku nú
með ægivald. Aldrei hefur hann samt
þurft að leita siðferðislegs samþykk-
is þeirra, sem hann ræður. Sérhvert
nakið hagsmunamál, sérhvert nýtt,
óhelgað vald verzlunarfélags, þing-
mannasamtaka um landbúnaðarmál,
verklýðssambands eða stj órnarskrif-
stofu, sem hefur sagt til sín undan-
gengnar tvær síðustu kynslóðir, hef-
ur verið prýtt siðferðisvígorðum.
Hvað er það annars, sem er ekki gert
til almenningsheilla? Þegar þessi víg-
orð taka að missa kraftinn, eru ný
rekin saman, sem einnig deyfast og
ómerkjast með tímanum. Þessu jafn-
hliða elur síendurtekið efnahagslegt
eða hernaðarlegt neyðarástand af
sér ótta, hik og kvíða, sem svo aft-
ur ýtir undir enn frekari leit að sið-
ferðislegri réttlætingu og frambæri-
legum afsökunum.
Siðleysi velgengninnar
,„Neyðarástand“ er orð, sem hef-
ur rækilega gengið sér til húðar, því
að margir eru þeir menn í háum stöð-
um, sem hafa notfært sér það til þess
að draga huliðsblæju yfir ýmsa
furðulega stefnu sína og gerðir. í
rauninni er þó eitt megineinkenni
siðleysis velgengninnar einmitt, hve
neyðarástand er því framandi. Ósvik-
ið neyðarástand felur í sér þær að-
stæður, að menn eiga tveggja kosta
völ, kosta sem hafa siðferðislega
merkingu og augljóslega krefjast um-
ræðu. Siðleysi velgengninnar, almenn
gildisrýrnun eldri verðmæta ogskipu-
legt ábyrgðarleysi fela ekki í sér neitt
þvílíkt neyðarástand; þvert á móti er
þar um að ræða fyrirbæri, sem ein-
kennast af viðhorfi afskiptaleysis og
innri tómleika.
f þeim hugmyndum, sem menn al-
mennt gera sér um þá, er skipa hin
efri þrep í stiga valda og mannvirð-
inga, eru þeir gjarnan séðir í líkingu
frægðarfólks. Ég hef á öðrum stað
rætt um þá, sem hafa frægðina að at-
vinnu, ef svo mætti að orði kveða.
Vakti ég þar athygli á því, að hinir
„útvöldu“ handhafar valdsins eru
ekki einir um að standa í brenni-
depli þjóðarhyllinnar. Þeir lauga sig
þar í dýrðarljómanum ásamt hinum
léttúðugu, „lífsþvrstu“ persónum
skemmtanaheimsins, sem þá jafn-
framt bregða verndandi glýju yfir
eiginlegt eðli þeirra og vald. Að því
skapi sem stjörnur skemmtanaiðnað-
309