Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 78

Tímarit Máls og menningar
sem liggja að baki allri list, en eru
ólýsanleg, eru eins og ævintýri í og
yfir ljóði eða mynd eða tónverki,
eða eins og gleði okkar yfir kerta-
ljósi á jólum þegar við vorum börn.
Því að málið getur orðið hljóðfæri,
eins og Bjarni Jónsson komst að
orði og sagði meira í tveimur vísu-
orðum en hálf sálmabók:
Upp vek þú málið mitt,
minn guð, hljóðfæri þitt.. ,4
Okkur finnst sjálfsagt að eiga skó.
En ef við ættum enga skó og hefðum
engin ráð til að eignast þá, myndum
við fyrst gera okkur grein fyrir hve
gott er að eiga skó á fæturna. Sama
er að segja um bækur; okkur finnst
bók vera svo sjálfsagður hlutur að
ekki sé umtalsvert þótt við getum
tekið hana ofan úr hillu og lesið þeg-
ar okkur lystir. Á bókum er þó varð-
veitt mest af því sem bjargazt hefur
af auðæfum þeim sem hugur horf-
inna kynslóða skapaði, og á bókum
munum við sem nú lifum skila þeim
sem eftir okkur koma mestu af því
sem við teljum að þeir þurfi að vita
og njóta. En það er ábyrgðarhluti að
semja bækur. Ég minntist áðan á
þann aga sem dýrt bókfell hélt þeim
í sem vildu rita á það. Vafalaust hafa
þó lélegar bækur verið frumritaðar
á kálfskinn, og sumar eru raunar enn
til. En ef athugað er hve mikill hluti
íslenzkra rita sem varðveitzt hafa á
kálfskinni getur talizt lélegar bók-
380
menntir, hlýtur okkur að undra hve
lítið verður dregið í þann dilk. Vafa-
laust hefur þó eitthvað af lélegum
hókum verið frumritað á kálfskinn
hér á landi; en hvað hefur orðið um
þær?
Það er mjög sjaldgæft að frumrit
hafi varðveitzt á kálfskinni, og þess
eru raunar engin dæmi um íslenzkar
miðaldabókmenntir, nema lítið brot
af annál. Til þess að bókmenntaverk
sem samið hefur verið á íslandi á
13. öld gæti varðveitzt, má búast við
að hafi þurft tugi eftirrita. Að vísu
hefur hending ráðið nokkru í ein-
stöku tilvikum, hvað geymdist eða
glataðist; stór safnrit eins og t. d.
Möðruvallabók og Flateyjarbók
höfðu miklu hetri skilyrði til að
varðveitast en lítið kver með einni
sögu, en sérvizka eins manns gat
skorið úr um hvað tekið var upp í
sögusafn. En meginreglan hefur samt
verið sú, að einhver hérumhil ákveð-
inn hundraðshluti eftirrita varðveitt-
ist. Leiðinlegar og lélegar bækur
hafa ekki verið skrifaðar upp neitt
nálægt því eins oft og hinar sem voru
skemmtilegar og listrænar. Þannig er
það einnig agi hins dýra kálfskinns
sem hefur ráðið því hvað okkur er
eftir skilið af hinum andlega arfi for-
feðra okkar. En ef bók er prentuð nú
á dögum má búast við að hún varð-
veitist um aldur, hversu léleg sem
hún er, og ættu þeir að athuga það,
sem skrifa bækur, að eftir lítinn tíma