Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 103

„Galdrafargið“
andi galdra. Þessi rit mótmælenda vorn
l)yggð á kenningum kaþólskra skólastíkera,
en stóraukin og endurbætt og megináherzl-
an lögð á þátt djöfulsins í öllum galdra-
málum. Danskir guSfræðingar iétu ekki
sitt eftir liggja, einkum var áhugi þeirra
mikill um daga Kristjáns IV, sem hafði
mikinn áhuga á galdraofsóknum eins og
mágur hans Jakob VI Skotakonungur, en
sá síðastnefndi gaf út „Demonologie, in
form of a Dialogue ..." í Edinborg 1597.
Þegar kemur fram á 17. öld eflist djöfla-
trúin, Jesper Brochmand gaf út dogmatík
sína 1633 „Systema universæ theologiæ"
og átti það rit sinn þátt í að auka djöfla-
trúna.
Bók Johan Brunsmands um atburðina í
Köge 1607—08 varð mjög víða lesin og var
bæði þýdd á latínu og þýzku. Þar segir frá
heimsókn djöfulsins og atferli hans.
Ilér á landi festir starfsemi Guðbrands
biskups lútherstrú. íslendingar eru orðnir
lútherskir þegar kemur fram á 17. öld og
þá er galdrafargið hvað magnaðast í þeim
löndum, sem voru menningarlega tengdust
íslendingum. Hér upphefjast galdraofsókn-
ir síðar heldur en í nágrannalöndunum og
Islendingar virðast ekki hafa verið mjög
ginnkeyptir fyrir þeim hryllilegu lýsingum
á fjandanum, sem kirkjunnar menn héldu
sumir hverjir að þeim. Djöfull íslendinga
var miðaldadjöfull eins og hann birtist í
þjóðsögum. Þessvegna verður Píslarsaga
Jóns Magnússonar1 ekki sú samtíðarheim-
ild, sem stundum hefur verið talið, eins og
útgefandi lætur liggja að í formála. Apó-
lógía síra Jóns Magnússonar er einnig
ákæra á íslenzka valdsmenn, þar sem hann
segir, að þeirra forsómun hafi upptendrað
reiði þess lifandi Guðs yfir þessu landi
(bls. 91). Jón Magnússon er maður rétt-
^Píslarsaga síra Jóns Magnússonar. Sig-
urður Nordal sá um útgáfuna. Almenna
bókafélagið 1967.
trúnaðarins og bann verður fyrir keimlíkri
reynslu og þeirri, sem átti sér stað meðal
heittrúarfólks úti í Evrópu um þetta leyti.
Hann er haldinn guði og djöfli og virðist
djöfullinn oft verða guði yfirsterkari, hann
verður svo sterkur, að hann birtist honum
„í ham og yfirlitum“ þeirra, er hann áleit
sína fjendur. Fagnaðarerindið var sr.
Jóni slíkt, að hann þoldi ekki andstæðu
þess í sjálfum sér og því flyzt þessi and-
stæða í „ham og yfirlit" annarra eða birt-
ist og heyrðist á annan hátt. Því verður
hann svo hatrammlega var við djöfulinn og
allt djöflafarganið. Því hefur oftast verið
lialdið fram, að sr. Jón Magnússon hafi
verið brjálaður eða haldinn ofsóknarbrjál-
æði. En hann var ekki brjálaðri en svo,
að hann sinnti veraldlegum störfum nokk-
urn veginn og gerði sér fullkomna grein
fyrir því, sem fyrir hann kom, sá það sem
nefnt er ofsjónir og skrásetti síðan þessa
reynslu sína. Ofsjónir og ofheymir eru
ekki alltaf merki um brjálsemi. Ofboðs-
legast verður sr. Jóni vald hins vonda, þegar
hontim virðist hann vera „frá Guði aldeilis
útflæmdur og burtkastaður ...“ Þetta efni
ræðir útgefandi í „Trúarlífi síra Jóns
Magnússonar", sem prentað er fyrir framan
Píslarsöguna. Utgefandi telur að agi rétt-
trúnaðarins hafi bjargað sr. Jóni frá því
að glata sjálfum sér, bænin og bænaklifið
hafi verið honum akkeri. Einnig segir út-
gefandi, að telja megi sr. Jón til sjáenda
og að hann hafi reynt æðstan trúarlegan
fögnuð og síðar segir hann, „að hvorki
bjargráð síra Jóns né fagnaðarstundir eiga
að eðli sínu neitt skylt við hjátrú hans né
truflun." Hjátrú síra Jóns, sem útgefandi
nefnir svo, er galdratrúin og truflunin af-
leiðingar þeirrar trúar. En trú síra Jóns
birtist í bænaklifi hans og bænnm og trú-
arreynsla ltans í hámarki á fagnaðarstund-
unum, þegar hann samsamast guðdómnum.
Rélttrúnaðurinn gerði ráð fyrir andstæð-
405