Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 15

um valdasviðum, og skipuðum þeim
í eina röð. Síðan myndum við velja
aðra hundrað meðal þeirra, sem
hafa til að bera mesta þekkingu, af
öllum sviðum vísinda og fræði-
mennsku, og skipuðum einnig þeim
í eina röð. Hversu margir myndu
þeir vera, sem ættu rétt til stöðu í
báðum röðum? Auðvitað myndi val
okkar mjög markast af því, hvað við
eigum við með valdi annars vegar
og þekkingu hins vegar, og þó eink-
um hvað við eigum við með þekk-
ingu. En ef við eigum við það, sem
orðin virðast merkja, myndum við
með vissu finna fáa eða enga menn í
Bandaríkjum nutímans, sem gætu
tilheyrt báðum flokkum, og jafnvíst
væri það, að miklu fleiri slíka hefði
mátt finna á þeim tíma, er Bandarík-
in voru stofnuð, heldur en nú. Á
átjándu öld sóttust valdamenn í þeim
nýlenduútkjálka, sem Bandaríkin
voru þá, eftir lærdómi og vizku, og
slíkir menn komust oft í valdastöður.
Ég tel engum vafa undirorpið, að í
þessum efnum hafi Bandaríki Norð-
ur-Ameríku sett alvarlega ofan.
Sameining þekkingar og valds er
næsta fátíð hjá sama manni á okkar
dögum, en valdamenn vilja þó, er
þeim hentar, geta leitað aðstoðar
manna með nokkra þekkingu eða að
minnsta kosti með reynslu í meðferð
vandasamra mála. Kunnáttumaður-
inn situr vissulega í engu hásæti, en
hann er þó alltént ráðgjafi, þótt hann
Siðleysi velgengninnar
svo þjóni undir mann, sem hvorki
hefur konungstign né vitringsnafn.
Það er þó engan veginn regla, að
menn sem hafa þekkingu hafi sam-
skipti á starfsferli sínum við menn,
sem fara með vald. Tengsl háskóla og
ríkisstj órnar eru óljós og veik og
gætir einkum í notum ríkisvaldsins
fyrir sérfræðinga, sem eru þá ráðnir
og þiggja laun fyrir, en í bandarísku
þjóðfélagi jafngildir það í rauninni
því að vera ekki frjáls gerða sinna,
þar sem nauðsynleg forsenda þess að
komast áfram í starfi er einmitt að
verða sér úti um velvild þeirra sem
mikils mega sín. Af því leiðir, að
menntamenn í þjónustu ríkisvaldsins
og annarra valdaklíkna eru háðir
menn og bundnir í báða skó.
Lýðræðislega sinnaður maður veit
að sjálfsögðu af tilveru almennings
og fullyrðir gjarnan, að æðsta valdið
sé hjá Hinum almenna kjósanda.
Tvennt er lýðræði nauðsynlegt: al-
menningur sem er vel að sér og
greinargóður, og stjórnmálaleiðtog-
ar sem eru sæmilega ábyrgir gerða
sinna gagnvart slíkum almenningi.
Aðeins þar sem vökul þekking og
ábyrgð einkenna almenning og leið-
toga hans er líf og starf þjóðar með
lýðræðisbrag. Og aðeins þegar hugs-
un manns er sjálfri sér ráðandi, ó-
háð ytra valdi, en þó í sterkum tengsl-
um við það, er hún nokkurs megnug
að móta mannleg efni. Slíkt er því
aðeins mögulegt, að almenningur sé
317