Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
líður er það staðreynd, að skoðun
manna á Washington, Jefferson og
Lincoln er svo til samhljóða, en aftur
á móti mikill ágreiningur um samtíð-
armenn. Fyrirmyndarmenn virðast
auðkenndari dauðir; stjórnmálafor-
ingjar samtímans eru aðeins stjórn-
málamenn og hvorki meiri né minni
og sízt af öllu „miklir“, auk þess sem
sífellt færist í vöxt að skoða þá frá
sjónarmiði, sem mótast af siðleysi
velgengninnar.
Völdum fylgir álit, enda hafa hinar
gömlu fyrirmyndir orðið að víkja
fyrir velgengniriddurunum, sem nú
eru orðnir hinir opinberu fyrirmynd-
armenn. Eftir er að sjá, hvort þeir
munu verða raunverulegir fyrirmynd-
armenn í augum almennings, hvort
þeir munu endast lengur en til að
mynda frjálshyggjumennirnir á
fjórða áratug þessarar aldar. ímynd-
ir þeirra eru umdeildar, nátengdar
því siðleysi, sem hér hefur verið
kennt við velgengni og æðri stjórn-
sinnuð, er sú að sagnfræðingar eru líkleg-
astir meðal fræðimanna til að orka á al-
menning, því að þeir hafa verið nákomn-
astir bókmenntahefðinni meðal höfunda í
fræðimannastétt. Aðrir fræðimenn í „fé-
lagsvísindum" eru að líkindum ver að sér
í ensku máli og skrifa auk þess ekki um
efni sem skírskota til fjöldans. (2) Hinir
„góðu“ sagnfræðingar eru þeir sem koma
fram í hlutverki hins snjalla blaðamanns
og ná til almennings í skrifum sínum, eru
fljótir að endurtúlka söguna með hliðsjón
af ríkjandi viðhorfum og velja sér að við-
sýslu. Hugsandi Bandaríkjamenn sjá
æ betur, að eitthvað sameiginlegt,
eitthvert kerfi, bindur saman þessa
menn. Lífsstíll þeirra og aðstæður
við hafningu til valda og áhrifa vekja
auðveldlega grun um, að ekki sé allt
með felldu.
Rétt er að hafa í huga, að misjafnt
er hversu mjög menn í valdastöðum
reyna að öðlast álit sem fyrirmyndir
þeirra, sem lægra eru settir. Ekki er
heldur ávallt víst, að þorri alþýðu-
manna gleypi þegjandi við öllum
kröfum og staðhæfingum, sem hinir
„útvöldu“ setja fram um ágæti sitt.
Þvert á móti er ekki ólíklegt að sum-
ar þessar kröfur verði hunzaðar eða
gildi þeirra dregið í efa eða þær verði
aðhlátursefni.
í greinargerð sinni (í Physics and
Politics) um hátternismyndun þjóðar
eftir fyrirmyndum, ræðir Walter
Bagehot ekki um möguleika sem
þessa; en það er augljóst, að nauð-
synlegt er að gera ráð fyrir þeim,
fangsefni þær persónur sögunnar, sem bezt
henta til aff glæða bjartsýni. (3) Rétt er að
geta þess, aff fortíðarsaga Bandaríkjanna
geymir gnægff „goffsagna“, sem vel hæfa
Bandaríkjum nútímans. Sú saga segir
vissulega frá merkilegum lífsháttum;
Bandaríkin voru óvenjulega gæfusöm í upp-
hafi sögu sinnar; nútíminn er flókinn og
óljós vegna skorts á heimildargögnum,
einkum í augum hins þjálfaffa sagnfræff-
ings. Almenn bandarísk hugsun hneigist
því til aff fjalla um sögu og lætur mótast af
sagnfræðingum.
322