Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Side 18

Tímarit Máls ug menningar
nógu vel sé alið á tortryggninni, á-
kæran endurtekin nógu oft, — rétt
eins og endurteknar staðhæfingar um
ágæti tannkrems eða sígarettutegunda
eru taldar jafngilda staðreyndum.
Sú tegund bandarísks áróðurs, þar
sem hæst er haft og mest hamazt, er
áróður sölumennskunnar fyrir sápu,
sígarettum og bifreiðum; það er um
þessa hluti eða réttara sagt Nöfn
þeirra, sem bandarískt þjóðfélag
syngur háværustu lofsöngva sína.
Það sem mestu skiptir í þessu sam-
bandi, er að allur þessi óhemjulegi
og furðulegi áróður fyrir söluvarn-
ingi er oft ósannur og villandi með
ýmsum hætti og minnir frekar á vel
útilátið högg í kviðinn en skírskotun
til höfuðs eða hjarta. Samhand á-
kvörðunarvaldsins og atkvæðaveið-
aranna við almenning fær meir og
meir svip af þeirri andlegu örbirgð
og goðsagnasköpun, sem einkennir
auglýsingaáróður sölumennskunnar.
í Bandaríkjum nútímans eru um-
svifamennirnir kreddufastir að sama
skapi og þeir eru andlega örbirgir.
Kredda hefur venjulega verið mis-
jafnlega útfærð réttlæting tiltekinna
hugmynda eða gilda og hefur þess
vegna borið nokkur merki hugsunar
og skynsemi (sem að vísu eru ó-
sveigjanleg og takmörkuð). Það sem
við stöndum andspænis nú á tímum
er aftur á móti alger skortur á hvers
konar hugsun sem virku afli á opin-
berum vettvangi; það sem við horf-
umst í augu við er algert áhugaleysi
eða ótti við þekkingu sem gæti skír-
skotað til almennings og leyst hann
úr læðingi. Slíkt ástand opnar aftur
greiða leið fyrir ákvarðanir, sneydd-
ar allri skynsamlegri réttlætingu, sem
gæti skírskotað til greindar og rök-
hugsunar.
Það er samt ekki hinn grófi skyn-
semisskortur pólitískra steinaldar-
manna, sem nú ógnar Bandaríkjun-
um, heldur virðulegir úrskurðir og
ákvarðanir ráðherra ríkisins, ein-
lægnisleg flathyggjuspakmæli forset-
anna, ógnvekjandi sannfæring hinna
ungu stjórnmálamanna hinnar sól-
ríku Kaliforníu um eigin dyggðir og
ágæti. Þessir menn láta margtuggna
lágkúruspeki koma í stað hugsunar,
og kreddurnar sem styðja þá eru svo
almennt viðurkenndar góðar og gild-
ar, að ekkert andvægi í formi hugs-
unar megnar að standa gegn þeim til
lengdar. Slíkir menn eru gerviraun-
sæismenn; í nafni raunsæis skapa
þeir eigin sýndarveruleik, sem þeir
lifa og hrærast í; í nafni hagkvæmni-
stefnu boða þeir tálmynd kapítalism-
ans. I stað ábyrgrar túlkunar atburða
sýna þeir þá í dulargervum gegnum
net fréttamiðlanna; í stað virðing-
ar fyrir opinberum umræðum að-
hyllast þeir grófar hugmyndir um
sálfræðilegan hernað gegn meðborg-
urunum; í stað getu til hugsunar
skara þeir fram úr í meðalmennsku;
í stað vilja til að leita nýrra leiða og
320