Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 79

er bókin sú eina sanna mynd sem
komandi kynslóðir hafa af höfundi
hennar. Með þetta í huga er hollt að
minnast þess sem stendur í Ormsbók
Snorra-Eddu: ‘Leiti eftir sem vand-
legast þeir sem nú vilja fara að nýj-
um háttum skáldskapar, hversu feg-
urst er talað, en eigi hversu skjótt er
ort, þvíað að því verður spurt, hver
kvað, þá er frá líður, en eigi hversu
lengi var að verið.’5
Það sem einu sinni er komið í bók
breytist ekki, nema bókin sé skrifuð
upp aftur og ritari hinnar nýju bókar
víki við lexta eða felli niður, sem oft
kom fyrir; en gamla bókin var ó-
breytt eftir sem áður. Það sem skráð
er ‘stendur eins og stafur á bók’. En
varðveizla þess vísdóms sem fólk
geymir í minni sínu og gengur frá
manni til manns, e. t. v. frá kynslóð
til kynslóðar, er háð annmörkum
hins ótrausta minnis mannlegs heila
og því óstöðuga ástandi lífræns efnis
sem hann er gerður úr. Þegar þetta
er haft í huga verður sú spurning
áleitin, hvað óskrifandi og ólæsir
menn, hóklausir menn, gátu varð-
veitt af því sem nú er kallað bók-
menntir, sagnfræði eða vísindi, eða
af hverskonar fróðleik öðrum. Það er
samdóma álit allra fræðimanna að
Eddukvæðin hafi verið ort löngum
tíma áður en þau voru fest á hlað,
sum e. t. v. hundrað árum áður, sum
tvö eða þrjú hundruð árum áður,
Ritlist — varðveizla jróðleiks
sum jafnvel fyrr. Það er einnig sam-
dóma álit fræðimanna að þessi kvæði
hafi ekki varðveitzt óbreytt, og að
jafnvel séu ekki eftir nema rytjur
einar af sumum þeirra. Þó eru þau
bundin stuðlum og hrynjandi ákveð-
inna hátta; þau eru i þeim búningi
talaðs máls sem hafði bezta mögu-
leika til að varðveitast óbreytt í minni
fólks. Þá má nærri geta hversu trú-
legt er að laust mál geti varðveitzt
að mestu óbreytt um áratugi eða ald-
ir. Því miður er örðugt að fullyrða
um sagnfræðilegan fróðleik, hversu
mikla möguleika hann hefur haft til
að varðveitast, til dæmis frá upphafi
byggðar á íslandi og þar til farið var
að rita bækur á 12. öld, en þó er
hægt að varpa örlítilli ljósglætu í ein-
stöku skúmaskot.
í gömlum íslenzkum bókum, meðal
annars í Snorra-Eddu, er talsverður
fróðleikur um ásatrú, sem var út-
breidd um Norðurlönd áður en
kristni komst á. Sumt af því sem þar
segir fær stuðning af vitnisburði
fornleifa, sem eru einar ólygnustu
heimildir um líf og siði forfeðra
vorra, svo langt sem þær ná; sumt
vitum við ekki um hversu trúverðugt
það er, en sumt er bersýnilega rangt.
I þessum bókum er minnst á goða-
hús, sem eru kölluð hof, og sums
staðar er þeim lýst. Eftir þeim lýs-
ingum er farið enn þann dag í dag
í kennslubókum sem notaðar eru í
barnaskólum. En nú hefur danskur
381