Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar
orð er dregið af sögninni volvere, að
vinda, að snúa. Á íslenzku kölluðu
menn svona ‘bækur‘ rollur, en rolla
er tökuorð úr miðlágþýzku og á ræt-
ur að rekja til miðaldalatínu rotula,
lítið hjól, snúður. Grikkir nefndu
papýrusbörk biblos, en smækkunar-
orð af því er biblion, sem í fleirtölu
er biblia, það er bækur, og þannig er
til komið nafnið á biblíunni.
Eftir að fundin var aðferð til að
gera papýrusrúllur var hægt að varð-
veita mikinn fróðleik á léttu efni og
fyrirferðarlitlu. Hinsvegar var pap-
ýrus varla nægilega varanlegt og
sterkt efni, svo að til lengdar var ekki
hægt að trúa rollum af þessari gerð
fyrir varðveizlu mannlegrar hugsun-
ar. Næsti áfangi var að búa til bók-
fell úr skinnum af kálfum, geitum,
sauðum eða ösnum. VitaS er að farið
var að skrifa á skinn fimm hundruS
árum fyrir Krists burð, en notkun
þess varð þó ekki almenn fyrr en
nokkrum öldum síðar. Bókfell var
dýrara en papýrus, en það var til
muna sterkara og endingarbetra, og
flj ótlega eftir að það breiddist út var
farið að búa til bækur með blöðum,
eins og nú gerist, en í slíkar bækur
var papýrus ekki hentugt efni. Róm-
verjar nefndu bókfellið pergamena,
að sagt er eftir borginni Pergamon
í Litlu-Asíu; þar af er myndað orðið
pergament, sem er alþjóðlegt heiti á
bókfelli, en þjóðsaga er til um að
pergament hafi fyrst verið búið til
í Pergamon á dögum Eumens annars,
sem þar var konungur á árunum 197
—159 fyrir Krists burð.
Þegar á fjórðu öld var bókfell nær
einvörðungu notað til að skrifa á
bækur og bréf í Evrópu og raunar
víðar. Bókfell var hægt að búa til
alls staðar þar sem kvikfjárrækt var
stunduð; tilkoma þess hefur valdið
einni mestu byltingu sem hefur orðið
í menningarsögu mannkynsins, þar
sem með því kom til sögunnar ein
hin áhrifamesta aðferð til að geyma
mannlegar hugsanir og dreifa þeim
um heimsbyggðina, það er allar teg-
undir af fróðleik: sagnfræði, skáld-
skapur, vísindalegar niðurstöður og
yfirleitt allt það sem mannlegur hug-
ur fæst við og þróun menningar var
nauðsynlegt að varðveittist óbrjálað,
þótt höfundarnir dæu og yrðu að
dufti. Áhrif þessarar nýju aðferðar
til að miðla mannlegum hugsunum
kom einna skýrast fram í útbreiðslu
kristinnar trúar. Hinir fyrstu kristnu
söfnuðir tóku bækur fljótlega í þjón-
ustu sína; þeir útbreiddu kenningu
sína meðal annars í rituðu máli, og
kristin kirkja er sú stofnun sem fyrst
rís upp og verður að alþjóðlegu afli
í krafti hins ritaða máls, enda flutti
hún alls staðar með sér, þar sem
kristin trú var boðuð, íþróttina að
rita bækur.
Þegar mannkyninu hafði tekizt að
gera stafróf, það er að finna sýnileg
tákn fyrir hvert hljóð hins talaða
376