Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
við: „Þeir sem geta ekki, kenna“ eða
„Hvers vegna ertu ekki ríkur, ef þú
ert eins snjall og þú segir?“ Slík
„spakyrði4 gefa þó aðeins til kynna,
að notendur þeirra geri ráð fyrir
Jjví, að vald og auður hafi í allra aug-
um gildi umfram aðra hluti, og einn-
ig, að þekking borgi sig því aðeins,
að hún gefi peninga í aðra hönd, hafi
sölugildi. Frá þessu sjónarmiði hljóta
hinir voldugu og auðugu jafnframt
að vera þeir, sem mest kunna fyrir
sér, búa yfir mestri þekkingu, því að
hvernig ættu þeir annars að hafa náð
svo langt? Þetta jafngildir í raun-
inni því að fullyrða, að auður og
völd sé sama og þekking.
Útbreiðsla slíkra skoðana leiðir í
ljós, að hinn almenni borgari er
ennþá fús til að útskýra og réttlæta
vald og auð með orðunum þekking
og hæfni. Slíkar skoðanir leiða einn-
ig í ljós, hvaða örlög sú reynsla hef-
ur hlotið, sem við gefum nafnið
Jjekking. í auð- og valdhyggjuþjóð-
félagi er þekking fyrst og fremst met-
in sem tæki, sem greiðir leið til auðs
og valda, auk þess sem hún getur
þénað sem æskilegt punt á samtali.
Það sem þekkingin gerir fyrir
manninn (með því að skýra fyrir
honum, hver hann er, og gera hann
frjálsan) — það er hin persónu-
lega þekkingarhugsjón. Það sem
þekkingin gerir fyrir menninguna
(með því að leiða í Ijós mennska
merkingu hennar og gera hana
frjálsa) — það er hin þjóðfélagslega
Jiekkingarhugsjón. En á okkar dög-
um hefur bæði hin persónulega og
hin þjóðfélagslega þekkingarhugsj ón
runnið inn í hugmyndir um það,
hvað þekkingin getur gert fyrir þá
„snjöllu“ og „sniðugu“ — hún hjálp-
ar þeim að komast áfram í lífinu —
og fyrir hina „vitru“ þjóð — hún
ljær henni menningarlegan orðstír,
helgar vald með vizku.
Þekking ljær sjaldan vald þeim,
sem veit. En þegar óhlutvandir frama-
gosar hafa leynda þekkingu á valdi
sínu eða eru almennt taldir hafa slíka
Jjekkingu og notfæra sér það eða þá
trú til hins ýtrasta, hefur það sín á-
hrif á þá, sem ekki hafa mátt eða
getu til varnar. Þekking er að sjálf-
sögðu í eðli sínu hvorki ill né góð.
„Slæmir menn auka við þekkingu
sína jafnhratt og góðir menn,“ skrif-
aði John Adams, „og vísindi, listir,
bókmenntir og góður smekkur er
notað jafnt í þágu ranglætis og
dyggða.“ Þetta var árið 1790; vissu-
lega hefur okkar öld ærnar ástæður
til þess að vita, að einmitt þannig er
því varið.
Vandamál þekkingar og valds er
og hefur ávallt verið vandamál sam-
skipta manna, sem hafa Jjekkingu, og
manna, sem fara með vald. Setjum
svo að við gætum valið hundrað
menn meðal þeirra, sem nú eru vold-
ugastir í Bandaríkjunum, og af öll-
316