Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Page 73

Eitt varanlegasta efni jarðarinnar er
steinninn, og á dauðum steinum eru
elztu sýnilegar minjar um hugsanir
lifandi manna. Ein mesta og afdrifa-
ríkasta uppfinning mannsandans er
nefnilega sú, að gera sýnileg tákn
málsins, það er að greina talaða ræðu
sundur í orð og gera merki eða
myndir sem tákn orðanna. Við vitum
ekki á hverskonar efni þessi tákn
hafa fyrst verið gerð, en hin elztu
eru varðveitt á grj óti og á leirtöflum.
Þegar þessum áfanga var náð var
fundinn varðveizlustaður sem var
miklum mun traustari en mannlegt
minni.
Síðar fundu menn upp á því að
greina sundur hljóð þau sem orðin
eru mynduð úr og gera sérstakt tákn
fyrir hvert hljóð; þannig var fundið
stafróf. Þetta gerðist þó ekki allt í
einu; stafróf var ekki fundið upp af
einum manni, heldur var um langa
þróun að ræða frá myndskriftinni.
Okkur nútímamönnum finnst stafróf
svo sjálfsagður hlutur að við hugs-
um ekki altént út í hve merkileg upp-
finning það er. í íslenzku eru notuð
32 tákn, en það er ekki til svo vitur
maður á íslandi að ekki sé hægt að
gera allar hans hugsanir, þær sem
hægt er að orða, sýnilegar með þess-
um þrjátíu og tveimur táknum.
En jafnframt því að stafróf hefur
þróazt hafa menn fundið æ betri og
hentugri efni til að varðveita á hin
sýnilegu tákn hugsunar sinnar. Þess
Ritlist — varðveizla jróðleiks
eru dæmi, að sýnileg tákn mannlegr-
ar hugsunar hafa varðveitzt um þús-
undir ára. Hieroglyph-áletranir eru
til meira en fimm þúsund ára gamlar
og hafa verið lesnar. Elztu rúnastein-
ar á Norðurlöndum eru frá því um
400 e. Kr. En þó steinninn varðveiti
vel það sem á hann er skráð er hann
ekki hentugt efni til þess að miðla á
fróðleik. í fyrsta lagi er hann ekki
sérlega viðræðugóður og heldur sein-
legt að koma hugsunum sínum á
hann. í öðru lagi er hann þungur,
svo að menn færa grjót yfirleitt ekki
úr stað nema mikil nauðsyn krefji
og þá með miklum kostnaði, og alls
ekki um langar vegalengdir nema al-
veg sérstaklega standi á. Hann er al-
gerlega óhæfur til að skrifa á hann
sendibréf. Til þess að hægt væri að
miðla fróðleik vítt um veröldina varð
því að finna efni sem bæði var létt
og hentugt í meðförum, en samt var-
anlegt, og skrá hin sýnilegu tákn
málsins á það.
Eitt elzta menningarsamfélag ver-
aldar sem sögur fara af var í Egipta-
landi. Fornegiptar bjuggu til eins-
konar bækur; þeir ristu stöngla pap-
ýrusjurtarinnar niður í lengjur, en
jurt þessi verður allt að þriggj a metra
há og hefur sveran stöngul. Lengj-
urnar voru lagðar saman og press-
aðar og undnar upp á kefli, eitt eða
tvö. Á þetta efni var skrifað með
einskonar skúf; Rómverjar nefndu
þessar papýrusrúllur volumen, en það
375