Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 13

höfðu við þá náin samskipti. Þekk-
ing og vald voru í virkum tengslum
í augum almennings, sem sjálfur var
vel að sér og áhrifamikill og hafði
jafnvel oft bein áhrif á ákvarðanir
í opinberum málum.
„Ekkert er eins lærdómsríkt um
þetta efni,“ segir James Reston, „og
að lesa umræður fulltrúadeildarinnar
á fjórða tug nítjándu aldarinnar um
sjálfstæðisbaráttu Grikkja gegn
Tyrkjum og svo aftur umræður um
mál sömu þjóða á þinginu 1947. Þær
fyrri eru með virðulegum blæ,
þrungnar mælsku, þar sem rökfærsl-
um er beitt af stefnufestu og grund-
vallaratriði skýrð með dæmum, sem
leiða til niðurstöðu; hinar síðari eru
þrúgandi fjas um einstök ágreinings-
atriði, oftlega utan við efnið, þar
sem léleg sagnfræði er meginein-
kennið.“ [The New York Times, 31.
janúar 1954). George Washington las
,,bréf“ Voltaires og „Um skilning
mannsins“ eftir Locke 1783 milli þess
sem hann vann að stjórnarstörfum,
Eisenhower kúrekasögur og lögreglu-
sögur. Hjá þeim mönnum, sem nú
komast einkum til metorða í heimi
viðskipta, stjórnmála og innan hers-
ins, virðist minnisbókin og sérstak-
lega tilreiddir útdrættir að mestu
leyti hafa komið í stað eiginlegs lest-
urs góðra bóka og jafnvel dagblaða.
Ef til vill má segja, að þetta sé ekki
annað en búast má við, þegar siðleysi
velgengninnar er haft í huga, en það
Siðleysi velgengninnar
sem veldur nokkrum óróleika er sú
staðreynd, að þessir menn virðast
vera neðan við það mark að geta
skammast sín fyrir menningarleysið,
og að almenningur er getulaus til að
vekja þá til meðvitundar um þetta ó-
fremdarástand með réttum viðbrögð-
um.
Um miðja tuttugustu öld hafa
bandarískir umsvifa- og valdamenn í
viðskiptum, stjórnmálum og hermál-
um svo mjög greinzt frá mennta-
mönnum og sannmenntuðu fólki yf-
irleitt, að engu líkara er en að þar sé
um að ræða sérstaka mannntegund.
Þekking og vald eru ekki lengur í
sönnum tengslum innan hinna ráð-
andi stétta; þegar menn með þekk-
ingu komast í samband við menn
með vald, er það samband ekki fólg-
ið í jafnræði þeirra, heldur koma
hinir fyrrnefndu þar fram sem laun-
aðir menn, menn á kaupi, ráðnir af
þeim síðarnefndu. Hinir útvöldu á
sviðum auðs, valds og sviðsfrægðar
hafa alls engin kynni af menntamönn-
um og listamönnum, þótt jaðrar þess-
ara tveggja heima snertist á stundum
í veldi frægðarinnar, þegar mikið er
um dýrðir.
Flestir ganga í þeirri trú, að gera
megi ráð fyrir því, að hinir voldug-
ustu og auðugustu séu jafnframt þeir,
sem bezt séu að sér og kunnandi, eða
eins og það er oft orðað, „snjallast-
ir“. Slíkar hugmyndir eru ötullega
studdar ýmsum orðskviðum á borð
315