Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 108

Tímarit Máls og menningar
hugar að neita því, að þeir hafi séð margt
rétt. Um Karl Marx er það þó óumdeilan-
legt, að hann hafði í höfuðatriðum rangt
fyrir sér. Hugmyndir hans um efnahags-
þróun og stéttaskiptingu eru nú orðnar
gersamlega úreltar, þó að sértrúarflokkar
í stjórnmálum haldi enn í þær. Einn aðal-
veikleiki Marx er sem sagt hinn sami og
Freuds, að gera allt of mikið úr einstökum
atriðum, sem að vísu höfðu og hafa þvð-
ingu, en engan veginn þá, sem hann vildi
halda fram.
Höfuðstoð í kenningakerfi Marx er sú,
að í sögunni ráði ópersónuleg öfl, sem
brjótist fram eftir ákveðnum lögmálum og
einstaklingar fái engu breytt um. Ifald-
leysi þeirrar kenningar sést þegar af því,
hvflík gífurleg áhrif hann sjálfur hefur
liaft nú nokkuð á aðra öld. Ef það væru
eingöngu ópersónuleg öfl, sem öllu réðu,
þá ætti Marx og kenningar hans engtt að
hafa breytt. En hverjum kemur til liugar
að halda slíku fram? Og hver er sá, sem
lætur sér um munn fara að kommúnistar
hefðu náð völdum í Rússlandi 1917, ef
Lenin hefði ekki verið þar til forystu?
Ástæðan til þess, að Lenin komst til Rúss-
lands var sú, að þýzki hershöfðinginn
Ludendorf, einn harðsvíraðasti afturhalds-
maður sinna tíma, ákvað, að Lenin fengi
fararleyfi til Rússlands undir þvzkri her-
vernd í því skyni að grafa undan hernaðar-
mætti Rússlands. Persónuleg áhrif ein-
stakra manna — hvort sem þeir teljast
mikilmenni eða misendismenn — hafa
aldrei opinberazt betur í atburðarásinni,
en einmitt að þessu sinni. Eða hvað segja
menn um kommúnista nú? Fyrir nokkrum
misserum skrifaði einn af helztu forystu-
mönnum flokksdeildar þeirra hér, sem ver-
ið hafði á ferð í Kína, um það, að þess
sæjust engin merki, að þar væri einstakl-
ingsveldi á borð við það, sem var á Stalins-
timunum í Sovét-Rússlandi. En ekki verð-
ur lengur falið, að persónudýrkunin á
Stalin, jafnvel lofkvæði Jóhannesar úr
Kötlum, bliknar í samanburði við lofið,
sem nú er hlaðið á Mao. Enda virðist trúin
á hann og hans yfirmannlegu vizku vera
notuð sem yfirvarp fyrir harkalegri kúgun-
araðferðum og villimannlegra ofstæki en
menn áður áttu að venjast, jafnvel á dög-
um Hitlers og Stalins.
[Hér er lokiS hinum frœðilega lcafla
bréfsins. En nú kemur gott dœmi um rök-
rœðulist höfundarins; hann átti enn eftir
að draga hagnýta ályktun af teoríunni, og
kemur þá í Ijós að hann var allan tímann
að miða á ákveðið mark — Framsóknar-
mennf]
Yfirleitt er ekki talið sæma að með-
höndla manneskjur eins og tilraunadýr,
þess vegna verður tilraunum sjaldnast
komið við í þjóðfélagsvísindum. I stað þess
verður að læra af reynslunni og veitir þá
árangur mismunandi þjóðskipulaga og ó-
líkra kenningakerfa ómetanlega leiðbein-
ingu. En í mati á þeim verður að gæta
fullrar varúðar. Ólíkar aðstæður krefjast
ólíkra úrræða, enda er allt eilífum breyt-
ingum undirorpið. Reynslan er þó ólygn-
asti dómarinn, og ekki er á góðu von, þeg-
ar menn þora ekki að tala nm hana. Þess
vegna er það merki um málefnalega upp-
gjöf, þegar hver Framsóknarmaðtirinn á
fætur öðrum skorast í áheyrn alþjóðar
undan umræðum um samanburð á ástand-
inu nú og á vinstri stjórnar árunum.
[Höfundur Reykjavíkurbréfa hefur ]>á
greinilega enga löngun til að láta líta á sig
sem neikvœðan niðurrifsmann einvörðungu.
Hann gerir sér Ijóst að ekki dugir að sýna
haldleysi viðurkenndra frœðikenninga,
heldur verður betrí kenning að koma i
staðinn. Strax í ncesta sunnudagsblaði, 5.
410