Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Blaðsíða 111

Ú rklipput
um um Gissur jarl Þorvaldsson. Hinn and-
legi skyldleiki leynir sér ekki ...
Bókmeniitagagnrýni
Höfundur Reykjavíkurbréja ritar stundum
bókmenntagagnrýni í bréjum sínum, þeg-
ar engum öðrum er treystandi til þess, og
verða hér birtar glejsur úr slíkum skrijum,
sem sáu dagsins Ijós 2. april 1967. Þess
verður að geta að leikrit það sem fœr á
baukinn hjá bréfritaranum heitir á jrum-
málinu Die Verjolgung und Ermordung
Jean Paul Marats dargestellt durch die
Schauspielgruppe des Hospizes zu Charen-
ton unter Anleitung des Herrn de Sade, og
er ejtir Peter Weiss. Síðara verkið sem
dœrnt er þarf varla að kynna, en ástœða er
til að jagna því hversu ritdómaranum tekst
lipurlega að endurreisa heiður Hœstarétt-
ar sem var nokkuð hœtt kominn.
Þegar menn lesa lof leikdómara um aðra
eins martröð og Þjóðleikhúsið sýnir nú og
á að vera um nær 200 ára gamla franska
geðsjúklinga, þá fyllast þeir efasemdum
um hvert mark megi á gagnrýninni taka.
Smekkurinn er misjafn og að sjálfsögðu
mega leikdómarar hafa sínar kenjar eins
og áhorfendur sínar ...
Gaman er að lesa Islendingaspjall Hall-
dórs Laxness. Þar kennir ýmissa grasa,
skarpskyggni og speki annars vegar og
furðulegs barnaskapar hins vegar. Margar
lýsingar hans á íslenzkum bókmenntum
fornum og nýjum og þjóðháttum eru með
ágætum. Svo er t. d. með gagnrýni hans
á ættfræði Landnámu og frægðarsögum af
utanferðum Islendinga til forna. Þarf raun-
ar ekki þeirrar skýringar, að margt af þeim
sögum séu af mönnum, sem teknir hafa
verið sem skrýtnir karlar af erlendum
höfðingjum, því að flestar eru þær ber-
sýnilega tilbúningur. Stundum hefur Hall-
dór verið gagnrýndur fyrir það að kunna
ekki að meta íslenzka sveitamenningu. ís-
lendingaspjall sýnir, að fáir meta þá menn-
ingu meira, m.a.s. stundum svo, að liætt
er við að hólið hafi öfug áhrif á erlenda
lesendur. Vafalaust þykir íslenzkum bænd-
um gott að heyra, að erlendum stúdentum
við Háskóla íslands sé ráðlagt að fara upp
í sveit til að nema rétt íslenzkt mál. En
við erlenda háskóla hefur það lengi tíðkazt
að vísa stúdentum í furðulegasta félags-
skap til að æfa tungutak sitt og lætur
þetta spjall Halldórs Laxness ekki vel í
eyrum þeirra, sem slíkt hafa heyrt. Skáldið
mun hljóta samúð margra þegar hann lýsir
andúð sinni á þýzkri heimspeki, en andúð
hans á Þjóðverjum fer úr hófi þegar hann
segir: „Tilhlaup þýðir að hlaupa til áður
en stokkið er; að hlaupa til segir ekkert
um það hvort maður hafi stokkið. Jafnvel
Goethe varð ekki nema þýzkt tilhlaup —
—Það eru fleiri en Þjóðverjar einir,
sem telja Goethe hafa verið einn mesta
skáldsnilling allra alda, og verður hann
ekki afgreiddur með neinurn sleggjudómi.
Sennilega mun íslendingaspjall þykja
merkilegast vegna þeirrar innsýnar, sem
það veitir f hugarheima hins mikla skálds.
Þar fæst t. d. skýring á því af hverju Hall-
dór hefur lagt niður nafnið Kiljan. Á síðu
96 segir: „Bóndi í Svarfaðardal hældist þó
um við menn að hann hefði ekki látið hús
sitt opið fyrir „Kiljan" — en það nafn
festist einkum við mig hjá öllum sem ekki
þekktu mig en höfðu á mér illan bifur.“
Þá hellir skáldið úr skálum reiði sinnar
yfir tvo dómara, og segir annan hafa dæmt
skáldið í tukthús fyrir að nota ranga staf-
setningu á bókum, sem hann gaf út og
tekur fram, að þessum dómi hafi síðan ver-
ið hrundið fyrir Hæstarétti. Rétt er það
að Halldór var sýknaður fyrir Hæstarétti
og var þar þó ágreiningur um það, hvort
svo skyldi gert. En í héraði var hann ekki
413