Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Page 75

Halldór Þorsteinsson
„Við höfum allfr farið í Frakkann
hans Gogols44
„í sumar bækur á að reka tunguna, sumar á að gleypa heilar, en aðeins ör-
fáar á að leggja undir tönn, tyggja og melta“, sagði Bacon gamli brezki.
Flestar ef ekki allar jólabækurnar okkar, sem gefnar eru út í því skyni eða
réttara sagt undir því yfirskini að fræða landsmenn og gleðja í skammdegi
vetrar, eru undantekningarlítið svo kryddlitlar eða bragðlausar, að menn
gera ýmist að reka í þær tunguna eða gleypa heilar. Oðru máli, allt öðru
máli gegnir um verk Nikolæs Vissiliévitsh Gogols, sem var uppi á árunum
1809—52. Fátt mun betra fyrir andlega heilsu manna og frjóa nautn en að
leggja þau undir tönn, tyggja og melta.
Smásagan Frakkinn var gefin út árið 1842. Þetta var merkisár í bók-
menntasögu Rússa að dómi margra samtíðarmanna höfundar eins og t. d.
Dostoévskis, sem kvað svo sterkt að orði, að Gogol hefði með henni lagt
grundvöllinn að rússneskum nútímabókmenntum. Frakkinn er að vísu úr
öðru efni spunninn en flest verk hans, þar sem hann er byggður á sönnum
atburði. Þótt Gogol væri raunsær öðrum þræði, þá eru rit hans yfirleitt ó-
svikin hugverk óþrjótandi ímyndunarafls og andagiftar. í huga hans bærast
listilegar hugsýnir og fj arstæður, sem eru svo dýrlega frumlegar og búa yfir
slíkum töfrum, að enginn lesandi sleppur ósnortinn. Vel á minnzt, það er
ekki á allra færi að leika sér að fjarstæðum eins og Gogol gerir.
Nú væri ef til vill ekki óforvitnilegt að rekja hér efni sögunnar, þó ekki
verði nema í stórum dráttum. Söguhetjan, ef hetju skyldi kalla, Akaky
Akakévitsh, er ríkisstarfsmaður í lægstu stöðu. Eftir stórfórnir og ströng-
ustu sj álfsafneitun í mat og drykk, ljósi og hita, tekst honum loks að aura
saman í nýjan frakka, forlátaflík, sem er svo stolið frá honum fyrr en varir.
Hamstola og hugsjúkur leggst hann niður og deyr og á því endar sagan.
Höfuðkostir Frakkans eins og reyndar líka Eftirlitsmannsins og Dauðra
sálna felast í mannþekkingu höfundar eða með öðrum orðum í frábærlega
169