Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 8

Tímarit Máls og menningar
og verður eitt af hreyfiöflum hennar. Þannig fer útópían af sviði hinnar
fræðilegu og siðferðislegu hugsunar yfir á svið praktískrar hugsunar, og
verður ráðandi um mannlegt atferli.
Hún verður samt ekki gerð að veruleika. Útópían verður alltaf fyrirbæri
í hugarheimi; jafnvel þótt hún hafi styrk fj öldahreyfingar að bakhjarli, og
(sem er mikilvægara) þótt hún verði að vitund hreyfingarinnar, þá er hún
ekki fullnægjandi vitund, heldur breiðir sig langt út fyrir sýnileg mörk slíkrar
hreyfingar. Hún er í slíkum skilningi „sjúkleg“ (í lauslegum skilningi þessa
orðs, því að útópísk vitund er reyndar eðlilegt samfélagslegt fyrirbæri). Hún
er misheppnuð tilraun til að veita sögulegri raunveru hreyfingarinnar mark-
mið, sem eru handan sögunnar.
Samt — og þetta er mikilvægt til að skilja innri mótsagnir vinstri hreyf-
inga — getur vinstrihyggja ekki komizt af án útópíu. Líkt og hrisið fram-
leiðir brissafa, hlýtur vinstri hreyfing ætíð samkvæmt eðli sínu að mynda út-
ópíur. Útópía er stöðug viðleitni til breytinga, sem „raunhæft séð“ verða ekki
framkvæmdar með skyndilegri athöfn, og liggj a handan sýnilegrar framtíðar
og verða ekki áætlaðar. Þó er útópía verkfæri til að hafa áhrif á veruleikann
og til að skipuleggja athafnir.
Sú hætta er semsagt fyrir hendi að útópían samsvari veruleikanum svo
lítið, að óskin um að þvinga henni uppá heiminn tekur á sig mynd skrípis
og leiðir til hryllilegrar afskræmingar. Sú ósk leiðir til breytinga sem eru
samfélagslega hættulegar og ógna frelsi manna. Vinstrihyggja, sem leiddi af
sér slíkar breytingar, mundi þá verða að andstæðu sinni — hægrihyggju.
En þá hættir útópían líka að vera útópía, og verður að orðagjálfri sem rétt-
lætir sérhvern verknað.
Á hinn bóginn getur vinstrihyggja ekki afsalað sér útópíu; þeas. hún
kemst ekki hjá að setja sér takmark, sem verður ekki náð í andránni, en
gefur núverandi breytingum merkingu. Ég tala hér um félagslega vinstri-
hyggju sem heild, því að jafnvel þótt hugtakið ,vinstri‘ sé afstætt — vinstri
er maður aðeins í samanburði við eitthvað, en ekki á algildan hátt — þá
er sá hluti sérliverrar hreyfingar, sem stendur lengst til vinstri, byltingar-
armurinn. Byltingarhreyfingin er samtala allra endanlegra krafna, sem gerð-
ar eru til hins ríkjandi samfélags. Hún er algjört neikvæði þess kerfis sem
er, og einnig algjör stefnuskrá. Algjör stefnuskrá breytinganna, það er ein-
mitt útópían. Útópían er nauðsynlegur hluti hinnar byltingarsinnuðu vinstri
hreyfingar, og byltingarhreyfingin er nauðsynleg afurð samfélagslegrar
vinstri hreyfingar sem heildar.
86