Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 98

Tímarit Máls og menningar
ann: farið er að líta á þau ekki sem virk
samskipti, heldur sem óvirka móttöku.
Sé bæði efnishugtakinu og endurspegl-
unarkenningunni hafnað, verður betur Ijóst
en áður, að marxisminn er efnishyggja
frekar í neikvæðum skilningi en jákvæð-
um: hann lítur svo á, að hið huglæga
(súbjektíva) sé takmarkað af annars konar
veruleika og vísi í allri tilveru sinni og
verkan til einhvers annars en það er sjálft.
En á þessum forsendum verður einnig ljóst,
að samhengið milli heimspekilegrar og
sögulegrar efnishyggju er miklu nánara en
Þorsteinn telur, og ekki er um að ræða
tvær óskyldar merkingar sama orðs. Hin
sögulega efnishyggja er ekki alhæfð vinnu-
tilgáta um þýðingu efnahagslegra orsaka
söguþróunarinnar; í henni felst í senn
meira og minna en það. Hún gerir ekki ráð
fyrir yfirdrottnun efnahagslegra orsaka um
aldur og ævi, heldur reynir að skilgreina
nánar þau sérstöku tengsl, sem í undan-
genginni og yjirstandandi söguþróun eru
milli framleiðsluferlisins og þjóðfélagslegr-
ar heildarverundar mannanna. Þau er auð-
vitað erfitt að draga saman í eina allsherj-
ar formúlu, en í öllum tilfellum er um
það að ræða, að hlutveruleg tilveruskilyrði
þjóðfélagsins — hvort sem það eru nátt-
úrulegar aðstæður eða „félagsleg náttúru-
lögmál" efnahagskerfisins — setja meðvit-
uðum og frjálsum athöfnum mannanna
þröngar skorður. En á þetta ástand er ekki
litið sem óbreytanlegt, heldur á liinni sósíal-
ísku byltingu að vera stefnt gegn því;
hlutverk hennar er, svo að notuð séu orð
Rósu Luxemburg, „að gefa félagslegum
verknaði mannanna meðvitaða þýðingu".
Tilraun um manninn er, eins og hér
hefur verið reynt að sýna fram á, í megin-
dráttum andheimspekilegt rit fremur en
heimspekilegt, og verður ekki séð að vegur
borgaralegrar heimspeki á íslandi hafi til
muna aukizt við tilkomu hennar. Kok-
hreysti höfundarins bætir þar ekki úr skák,
nema síður sé. Því fer fjarri að þetta sé
neitt fagnaðarefni — íslenzkum marxistum
væri það miklu gagnlegra að þurfa að
kljást við skæða andstæðinga. Af þeim
ástæðum er rétt að bæta við þessar að-
finnslur ósk um, að höfundur bókarinnar
eigi eftir að gera betur.
Jóhann Páll Árnason.
Sögur Drífu Viðar
Sögurnar í bók Drífu Viðar1 eru af fjöl-
breyttum toga spunnar; þær eru almennt
gæddar skilníngsríku innsæi í mannlegt
bjástur, hlýrri kímni, hnyttni, og á stundum
beiskri ádeilu. Þó er ógetið þess sem mér
finnst einkum móta svip þessarar bókar.
Fyrstu sögur hennar sex talsins eru sam-
stæðar að efni, mynda óljósa heild sem
gæti virzt hluti af stærri heild, verki sem
ekki hafi verið lokið, þótt slíkt sé ef til
vill óleyfileg tilgáta. Þetta eru svipmyndir
úr sveit þar sem sögumaðurinn, kona,
dvelur um skeið og biandar geði við ná-
grenni sitt. Þó er það einvera sögumanns
sem gefur þessum sögum meginsvip, ein-
manaleiki sem stundum verður að mann-
fælni: „Þegar ég sé til mannaferða hraða
ég mér mína leið sem liggur upp í fjöll-
in.“ Einsemdartilfinníng þessi jaðrar á
stundum við feigðarkennd og er blandin
mögnuðum seið frá náttúru landsins. „Ég
verð vatnið þegar ég horfi þangað, úr
vatni er ég og verð hrynjandi vatnsins,
gárur og bára, alda og froða, ég stíg og
fell, græt og hjala ... Vatnið er hin mikla
einvera, hið eilífa líf, hinn þungi straum-
ur. Meðan eldurinn lifir og vatnið gjálfrar
1 Dagar viS vatniS. Heimskringla 1971.
146 bls.
176