Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 24

Tímarit Máls og menningar
fjarri sanni og það er að byltingarhugmynd marxismans eigi nokkuð skylt
við „veraldlega eskatólógíu“, eins og hlutlæg rökleiðsla Marx sýnir bezt, þá
fer ekki á milli mála að byltingaróþreyjan hefur til að bera öll einkenni trú-
hneigðar sem fengið hefur nýjan farveg. Rétt eins og guðstrúin er hún
sambland af óskhyggju og fáfræði.
Það er fáfræðin sem heldur lífinu í trúnni —, það var efnishyggjumönn-
um 18. aldar þegar orðið ljóst. Ludwig Feuerbach bar ekki brigður á það,
þótt hann skildi málið dýpri skilningi þegar hann benti á að það væru óskir
manna sem gætu af sér leyndardóma trúarinnar, sköpuðu hugmyndir þeirra
um handleiðslu guðs, um eilífa sælu o. s. frv. Hann réð það af atriði sem
hann taldi vera undirstöðuþátt í mannlegu eðli og forsendu allra viljaat-
hafna, alls starfs: en það er sú staðreynd að í vitund mannsins birtist tak-
markið eins og því sé þegar náð. Hann veitti því eftirtekt að allar hugmyndir
sem menn gera sér um markmið sín eru litaðar af óskum þeirra, en svo er
hinsvegar ekki um þær leiðir og einatt óhægu krókaleiðir sem fara verður ef
ná á markinu. En óskina sjálfa stóð hann að vilhallri lygi, benti á að hún
hefði tilhneigingu til að sneiða hjá því sem hvimleitt væri og óþægilegt og
jafnvel neita tilvist þess, en setja í þess stað ímyndaða fullkomnun — helzt
í gervi persónu: ímyndaða fullkomnun sem opinberast sem guðdómur, er
gerir kraftaverk að vild manna.
Byltingarmenn 19. aldar, einkum Marx og Engels, en einnig Bakúnín og
félagar hans, þekktu þessa heimspeki mætavel. Næstum allir voru þeir
aþeistar af skóla Feuerbachs. Þó verður að teljast hæpið að þeir hafi dregið
fullan lærdóm af kenningu hans. Þeir hljóta — jafnt kommúnistar sem anark-
istar — að hafa gert sér mjög svo óljósa grein fyrir mælti óskhyggjunnar
sem Feuerbach sýnir að er hvarvetna að verki í daglegri hegðun manna.
Allir sem einn gera þeir ráð fyrir að það nægi að kveða niður hin trúarlegu
birtingarform þessa máttarvalds til þess að ráða að fullu niðurlögum þess —
rétt eins og fangi sem er sannfærður aþeisti gíni þessvegna ekki við fárán-
legustu fjarstæðum, sem ekki eru trúarlegs eðlis, til að telja sér trú um að
hann verði náðaður hið fyrsta; eins og krabbameinssjúklingur sem er trú-
leysingi og gerir sér ljóst að dauðinn verður ekki umflúinn, sé ónæmur fyrir
tálvonum um bata.
Og það kemur mönnum í koll ef þeir vanmeta mátt óskhyggjunnar. Úr
launsátri leggur hún til atlögu við dómgreind þeirra og ruglar hana. Jafnvel
Marx fór ekki varhluta af því. í verki því þar sem dregnar eru í fyrsta
skipti sósíalískar ályktanir af trúarbragðagagnrýni Feuerbachs — í Drögum
102