Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 91

hér á landi sem annarsstaðar var tómt mál
án þessa bakhjarls í austri. Því voru von-
brigðin svo sár, þegar okkur virtist um
stund sem þessi bakhjarl hefði brugðizt er
hann neyddist til af sögulegum og her-
fræðilegum ástæðum að semja frið við
þann erkióvin, sem við höfðum barizt við
án afláts í heilan áratug.
Enginn er eyland er ekki aðeins saga
merkilegs tímabils í okkar eigin sögu og
alls heimsins — titíllinn er nú aðeins tján-
ing þeirrar staðreyndar, að einstaklingar
og þjóðir eru ekki fullvalda, heldur hlutí
„meginlandsins" — bókin reynir einnig að
leysa úr siðferðilegum vanda húmanism-
ans. Að því er varðar vestræna menningu,
þá hefur þetta vandamál verið á dagskrá
frá því að kristindómurinn slöngvaði bann-
orðinu yfir heiminn: þú skalt ekki mann
deyða! Aldrei hefur neinni kenningu ver-
ið gert erfiðar fyrir en með þessum orðum.
Aldrei hefur siðfræðikenning verið brotin
af svo léttlyndu blygðunarleysi sem hún.
Kristinn Andrésson getur að minnsta kosti
hrósað sér af því, að fjaðrir hans eru ó-
sviðnari en flestra guðfræðinga.
Hver sem les Enginn er eyland, getur
ekki hjá því komizt að skilja, að bókin
er meðal annars svar við bók Halldórs
Laxness, sem okkar ólæsu og óskrifandi
borgarar gerðu mikið veður af — Skálda-
tíma. Skáldatími Halldórs er furðuleg bók.
Hér er ekki talað um snilldina, í máli og
stíl. Hér er einfaldlega talað um sannleik-
ann. Halldór Laxness vílaði ekki fyrir sér
að lýsa sjálfum sér sem „nytsömum sak-
leysingja“. Kristinn Andrésson vissi betur.
Hann vissi, að tímabil „rauðra penna“ var
einn af hápúnktunum á listamannaferli
Halldórs Laxness. Það var ekki aðeins
„vinfengi", sem tengdi hann við bolsana.
Og það voru ekki Danir, sem uppgötvuðu
Halldór Laxness, eins og hann vill vera
láta í Skáldatíma. Það voru íslendingar.
Umsagnir um bæktLT
Og þessir íslendingar voru allir í „rauð-
um pennum". Því að hann var rauðastur
rauðra penna. Og hvað sem raular og taut-
ar þá var hann það.
Og svo að lokum: kæri Kristinn! Má ég
þakka þér fyrir þessa bók. Hún minnir
mig ekki aðeins á æsku mína og löngu
iiðna tíð. Hún minnir mig á það, að þú
þarft ekki að fela spor fortíðarinnar. Þú
hefur einskis að iðrast
Sverrir Kristjánsson.
Andheimspeki
Bók Þorsteins Gylfasonar er samkvæmt
kápuauglýsingu „fræðslurit um stöðu
mannsins í tílverunni", en sjálfur segist
höfundur í formála einkum vilja vekja um-
hugsun og efasemdir.1 Hvorugt gefur rétta
hugmynd um innihald bókarinnar; hún er
fyrst og fremst ádeilu- og áróðursrit, byggt
upp samkvæmt algengustu forskrift að slík-
um ritsmíðum: grófri skrípamynd af and-
stæðingnum er stillt upp andspænis aðlað-
andi einföldun á eigin skoðunum, og að-
ferðimar, sem beitt er, bera oftast meiri
keim af iýðskrumi en heimspeki. Tilgang-
ur bókarinnar virðist engu síður pólitískur
en heimspekilegur og er því rétt að athuga
hér einkum tvo þætti hennar: annars vegar
þá heildarmynd, sem hún dregur upp af
heimspekisögunni, hins vegar þann sess, er
marxisminn skipar í henni.
f fyrstu þrem köflunum lýsir Þorsteinn
í megindráttum sögu heimspekinnar frá
Grikkjum til pósitívismans og kemst að
þeirri niðurstöðu, að þrátt fyrir „ívaf sið-
ferðishugmynda og trúarskoðana af ýmsu
tæi“ (bls. 39) sé helzta þróunarhneigð
hennar augljós og einföld: undanhald heim-
spekinnar fyrir vísindunum og að lokum
1 Þorsteinn Gylfason: Tilraun um mann-
inn. Almenna bókafélagið 1970.
169