Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 95

ara mannlífs, sem stigin höfðu verið í und-
angenginni söguþróun, afhjúpa helztu
hindranir í vegi þeirra og benda á leiðir
til að ryðja þessum hindrunum burt. Þannig
eru t. d. hugleiðingar hans í Parísarhand-
ritunum um þroska og frelsun (Emanzipa-
tion) skilningarvitanna — þangað sækir
Þorsteinn tilvitnun sína um mannsaugað
á bis. 56, án þess þó að geta nokkuð nán-
ar um það samhengi sem hún stendur í —
ekki bollaleggingar um einhverja fjarlæga
framtíð, heldur rannsókn á raunverulegu
þróunarferli, sem sé því, hvernig náttúru-
legar megundir mannsins ákvarðast nánar
og þroskast í samskiptum hans við náttúr-
una og aðra menn, svo og rökstuðningur
fyrir því, að ryðja þurfi kapítalískum þjóð-
félagsháttum úr vegi, til þess að þetta þró-
unarferli geti haldið áfram.
Á öðrum stað segir Þorsteinn, að hinir
nýrri frumspekingar — og til þeirra telur
hann Marx — hafi skeytt lítið um stað-
reyndir, rannsóknir og tilraunir. Að hve
miklu leyti þetta á við um Marx, getur
hver sá dæmt um, sem litið hefur á rit
hans um sagnfræði og hagfræði og fengið
einhverja hugmynd um þá geysilegu stað-
reyndaþekkingu, sem þau byggjast á.
í heimildaskrá bókarinnar kemur fram,
að Þorsteinn hefur í skrifum sínum um
Marx stuðzt nokkuð við „ágæta bók“ eftir
Robert C. Tucker (Philosophy and Myth
in Karl Marx). Bók þessi mun vera með
marklausari níðritum, sem sett hafa verið
saman um Marx — og er þá allmikið sagt.
Rétt er að geta þess hér, að ýtarlega gagn-
rýni á henni er að finna á bls. 331—336 í
bókinni Marx’s Theory of Alienation, eftir
Istvan Meszaros (London, Merlin Press
1970).
Eitt af því, sem Þorsteinn finnur Marx
helzt til foráttu, er „manngyðistrú“ og sem
dæmi um hana nefnir hann kenninguna
um hlutlægar mótsagnir. Þetta atriði er
Umsagnir um bœhur
rétt að athuga nokkru nánar. — Kenningin
um móthverfur (það orð gefur síður til-
efni til hártogana en mótsagnir) er auð-
vitað rangt skilin, þegar reynt er að tengja
hana við hlutveruleikann í sjálfum sér, án
tillits til umsköpunar hans í mannlegum
praxís. Um móthverfu er þá aðeins hægt
að tala, þegar mismunandi fyrirbæri eru
um leið samsömuð hvert öðru; hún er sú
mynd, sem margbreytileiki veruleikans tek-
ur á sig í spegli samsömunarinnar. (Þessa
túlkun á móthverfukenningunni hefur Theo-
dor W. Adorno rökstutt bezt þeirra, sem
um hana hafa fjallað). Þannig verður t. d.
viðureign andvirkra afla ekki kölluð mót-
hverfa nema því aðeins, að hvort um sig
reyni um leið að umskapa hitt eftir sinni
mynd — en sá er t. d. munurinn á átökum
blindra náttúruafla annars vegar og stétta-
baráttu hins vegar.
Þessi samsömun hins margbreytilega er
ekki einskorðuð við staðhæfingar („„Mót-
sögn“ merkir á mæltu máli að staðhæfingu
sé játað og neitað í senn. Og auðvitað
er það merkingarlaust að teija mótsagnir
í þessum skilningi felast í öðru en stað-
hæfingum einum, sönnum eða ósönnum,“
segir Þorsteinn á bls. 59), heldur er hún
snar þáttur í öllum samskiptum mannanna
við náttúruna og sín á miUi. Svo að tekið
sé það dæmi, sem um leið er hornsteinn
marxískrar þjóðfélagsgreiningar, er grund-
vallarmóthverfa kapítalismans fólgin í því,
að allir hinir margbreytilegu þættir vinnu-
ferlisins — frá vinnuafli til fullgerðrar af-
urðar — eru samsamaðir í sértækri hlut-
gervingu þess, vöruforminu. Myndbreyting-
ar kapítalismans skerpa síðan þessa mót-
hverfu: stöðug útþensla vöruformsins helzt
í hendur við alhliða þróun huglægra og
hlutlægra þátta vinnuferlisins.
Sjötti kafli bókarinnar fjallar um hina
engilsaxnesku rökgreiningarheimspeki —
og er þar ekki um hlutlausa frásögn að
173