Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 66

Tímarit Máls og menningar
ekki frest um augnablik, og þær heimildir, sem hvergi eru geymdar nema
í minni aldraðs fólks, þær verða ekki grafnar upp úr kirkjugörðum eins og
sumar aðrar fornleifar. En til þess að kleift væri að finna þetta fólk og bjarga
þeirri vitneskju, sem bjargað verður, þyrfti að verja einhverju broti af þeirri
upphæð, sem eytt hefur verið í að finna fallega fossa, silungsár og önnur nátt-
úruundur til að virkja þau og skemma. Það væri t. d. alls ekki fráleitt að hafa
svosem 10 manns á launum við þetta næstu 10 ár. Það væri álíka kostnaður
árlega og við varnarmáladeild utanríkisráðuneytisins, svo að dæmi sé nefnt
úr fjárlögum.
En enda þótt fjármálayfirvöld teldu þetta ekki sambærilegt þjóðþrifamál,
þá yrði það strax skref í rétta átt, þótt ekki væri annað gert en taka upp
kennslu í þjóðfræðum við Háskóla íslands. Ekki endilega kennslunnar vegna
sem slíkrar, heldur til þess að stúdentar gætu tekið sér prófverkefni í þessari
grein og á þann hátt kannað eitthvert afmarkað svið, sem ella lægi afskipt
og óbætt. Stofnun kennaraembætta í þessum greinum er að vísu á áætlun
Háskólans fram til 1980 og lítilsháttar fé er ætlað til þess á nýjustu fjárlög-
um, en þetta mál þolir enga áratugs hið.
Hér hefur verið klifað nokkuð á þörfinni fyrir aukinn mannafla til að
safna upplýsingum um þjóðhætti frá síðustu 100 árum. Og stundum hvarfla
að manni sjálfsásakanir um manndómsleysi og ódugnað. Hvers vegna kom-
um við sjálfir ekki meiru í verk, þar sem þetta er okkar aðalstarf? Þessi van-
metakennd grípur t. d. um sig, þegar maður les ummæli Jónasar frá Hrafna-
gili í Skírni árið 1914, 5 árum eftir að hann hefur söfnun sína, en þar kveðst
hann þegar hafa safnað allmiklu, „þó að eigi sé það hálfhúið enn. Til þess
að geta gert það nokkurn veginn úr garði, þyrfti maður að sitja a. m. k.
eitt sumar á Landsbókasafninu og ferðast síðan a. m. k. tvö sumur um þá
hluta lands vors, sem helzt væri fengjar að vænta í þá átt.“4 — Hví ættum
við svo að þurfa meiri liðskost, menn á hezta aldri?
Bæði er nú, að Jónas átti ekki í sama kapphlaupi við tímann (eða dauð-
ann) og við gerum, og í öðru lagi hugsaði Jónas sér þetta sem yfirlitsrit og
gerði því ekki sömu smásmuglegu nákvæmniskröfur og nú eru í tízku og
mörgum þykja heldur hvimleiðar. Því er það, að enda þótt rit hans sé furðu-
mikið afrek miðað við tíma og aðstæður, þá getur það verkað villandi, því
að menn hafa náttúrlega hneigð til að alhæfa það, sem í bókinni stendur,
jafnvel þótt Jónas taki sjálfur varfærnislega til orða. Beztur heimildarmaður
er Jónas sem vonlegt er um siði og venjur í Eyjafirði og Skagafirði, en varð-
andi marga landshluta varð hann að styðjast við frásagnir einstakra manna,
144