Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Qupperneq 7

Helgi Skúli Kjartansson
Adrepur
Kj arnorkuhitler
Það er bæði fróðlegt og skemmtilegt, þegar við hugsum um málefni samtímans,
að finna hliðstæður og andstæður í fortíðinni, leita að sögulegu samhengi og
sögulegu baksviði. Jafnvel sögulegum rökum, en þar vandast nú málið, því að í
fortíðina er svo miklu auðveldara að sækja mælskubrögð og ræðuskraut heldur
en raunverulega lærdóma handa samtímanum. Breyttar aðstæður gera það
alltaf svo vafasamt hvort söguleg reynsla sé ennþá gild.
T. d. um vígbúnaðarkapphlaupið. Nú hervæðast Atlantshafsveldin í kapp
við Sovétríkin, og menn efast dálítið um það hvernig réttast sé að þeirri keppni
staðið. Er þá ekki lærdómsríkt að athuga aðdraganda síðari heimsstyrjaldar og
vígbúnaðarkapphlaupið sem Vesturveldin háðu þá við Þriðja ríki Hitlers? Jú,
svara þeir sem vilja halda Rússum í skefjum með nógu öflugum
kjarnorkuvígbúnaði. Þeir líkja sjálfum sér við þá framsýnu menn sem ákafast
vöruðu við yfirgangsstefnu Hitlers og hvöttu snemma til vígbúnaðar gegn
honum. Talsmönnum kjarnorkuafvopnunar er þá líkt við hina, sem af
skammsýni og óskhyggju hafi mælt gegn vígbúnaðarkapphlaupi gegn Hitler og
treysti því að geta haft hann góðan. Reynslan hafi svo sannað, álykta menn, að
málstaður vígbúnaðarsinna hafi verið hinn eini rétti, stórskaðlegt á endanum að
þeir fengu ekki alls kostar að ráða ferðinni. Þess vegna sé líka sú stefna réttust
nú sem skyldust sé harðlínustefnunni gegn Hitler, nefnilega stefna Reagans
forseta, Jóns Baldvins og Morgunblaðsins, og forðast beri villur Edwards
Kennedy, Arna Gunnarssonar og Þjóðviljans.
Nú er það ekki alls kostar einfalt mál, að hvaða leyti reynslan réttlætti
harðlínustefnuna gegn Hitler; dálítið flókið líka að fræðast um Sovétríki
samtímans með því að athuga Þýskaland fyrir stríð; en hitt er þó a. m. k. einfalt
og augljóst, að vígbúnaðarkappklaupið er háð við alls óskyldar aðstæður eftir
að stórveldin eignuðust gnægð gjöreyðingarvopna. Það væri meiri áhittingur-
inn ef sama vígbúnaðarstefna væri hin rétta eftir sem áður.
Annars var vígbúnaður kannski ekki umdeildasti þátturinn í stefnu
Vesturveldanna gagnvart Hitler, heldur hitt hvort yfirleitt þýddi að ætla sér að
komast hjá styrjöld við hann, og hvort hægt væri að friða hann með því einu að
láta hann fara sínu fram á hæfilega afmörkuðu áhrifasvæði Þýskalands. í
þessum efnum staðfesti reynslan harðlínustefnuna: Hitler varð ekki stöðvaður
nema í styrjöld, og það styrkti einungis vígstöðu hans í hinni óhjákvæmilegu
styrjöld, hve lengi var látið undan kröfum hans og yfirgangi: I Rínarhéruðum,
Austurríki, Tékkóslóvakíu.
373