Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 81

Bókmenntagagnrýni dagbladanna
hefur komið undanfarin ár — og er þó af nógu að taka!! Má ég segja frá eigin
reynslu: er ég reyndi að lesa þessa bók í annað sinn varð mér illt!
Það fylgir engin úttekt á þessum ósköpum, hvað þá að tekin séu dæmi úr
sögunni og hefði þó ekki veitt af að undirbyggja svona stóryrði. Slík
gagnrýni hefði að mínu mati betur verið óskrifuð. Svo ég noti lokaorð
Illuga í ritdómnum: „Það eru nefnilega takmörk fyrir því hvað bjóða má
lesendum upp á.“
Eftirtektarvert er að hvorki ritdómararnir þrír sem deila svo hart á
Haustid er rautt, né raunar hinir tveir, velta fyrir sér hvernig höfundur
heldur á þeirri stöðu sögumanns sem hann virðist ætla sögunni, þ. e. sögu-
manns sem „ekki veit“, sem er ruglaður í ríminu og hefur ekki stjórn á
atburðarásinni. Myndi maður þó halda að slíkt lægi gagnrýnanda nær en að
deila á höfund fyrir að gera ekki eitthvað sem hann vísvitandi er að forðast.
Kannski var það þessi vanræksla ritdómaranna sem rak Olaf Jónsson til að
ræða þetta atriði í ritdómi um aðra bók (DV 5. jan. 1982). Hann kemst að
þeirri niðurstöðu að þrátt fyrir allt hafi höfundur bókarinnar Haustiö er
rautt „bæði yfirsýn og vald á veruleika sögunnar, að tjá hann og túlka fyrir
lesendum eins og honum þykir henta. En þannig séð verður líka einfeldni
sögunnar hennar mesta mein.“
Raunar er það almennt svo með þessa ritdóma, eins og þá sem ég ræddi
fyrr, að gagnrýnendur sinna afar lítið frásagnartækni og byggingu verksins.
Orð eins og „lipur penni“ (Jóhanna), „virðist geta sagt frá á nokkuð lifandi
hátt“ (Jón Viðar), „á sýnilega létt með að lýsa fólki“ (Illugi) og „iðar stíllinn
af smellnum samlíkingum og háði en verður þó stundum heldur tilþrifalítill"
(Örnólfur), segja ósköp lítið án frekari umræðu og dæma. Rannveig leggur
megináherslu á lesendabréfin í sínum skrifum og ræðir þau ítarlega— þó
svo hún taki fram að þau stríði gegn sínum smekk, og finnst mér það mega
vera fordæmi um að koma hreint fram við lesandann. En önnur atriði er
frásagnartæknina varða ræðir hún ekki. Örnólfur gengur lengst í þeim
efnum. Hann ræðir fyrst hvernig verkið sé bæði í andstöðu við minninga-
bækur hins íslenska markaðar og við hina nýraunsæju skáldsögu. Hann
fjallar um lesendabréfin og sérstæða persónusköpun og minnist á hvernig
höfundur leikur sér að tíma og söguþræði.
/ sama klefa
Hið almenna sinnuleysi gagnvart þeim þáttum skáldverka sem illa rúmast í
endursögn þeirra og ég hef rætt að framan fékk mig til að athuga viðbrögð-
in við þeirri skáldsögu frá í fyrra sem auk bókar Kristjáns sýndi hvað
nýstárlegasta formgerð, en er eftir reyndari og þekktari höfund: / sama
klefa eftir Jakobínu Sigurðardóttur.
447