Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 24

Tímarit Máls og menningar
Um leið og gagnrýnandinn afneitar þeirri ábyrgð og vanmetur áhrifa-
mátt sinn gerist hann samsekur um dauða leikhússins. Yfirleitt er gagnrýn-
andinn heiðvirður maður sem vinnur starf sitt af alvöru án þess að gleyma
eitt andartak hinni mannlegu hlið þess; þannig er sagt um einn af hinum
nafntoguðu „Broadwayböðlum“ að hann hafi aldrei haft rólega samvisku af
því hann vissi að hann einn hefði framtíð og gæfu annars fólks á valdi sínu.
En jafnvel þótt gagnrýnandinn viti af eyðingarmætti sínum má hann ekki
gera of lítið úr getunni til að láta gott af sér leiða. Þegar ríkjandi ástand er
slæmt — og líklega myndu fáir gagnrýnendur neita því að svo sé — er ekki
um annað að ræða en að meta það sem gerist með hliðsjón af einhverju
framkvæmanlegu markmiði. Þetta markmið sem er enn þá mjög svo óskil-
greint er dálítið lífvænlegra leikhús en að því hlýtur jafnt gagnrýnandinn
sem listamaðurinn að stefna. Til að ná því verða báðir að leggjast á eitt um
að leita uppi hvað eina sem vísar til þess. Samskipti okkar við gagnrýnend-
urna geta verið óþægileg á yfirborðinu, en þegar dýpra er skoðað geta
hvorugir án hinna verið. Eins og fiskurinn í sjónum þörfnumst við
hæfninnar til að rífa hvert annað á hol til að lífið á hafsbotni haldi áfram.
En að rífa í sig er ekki nærri nóg: við þurfum að vinna saman að því að
komast upp á yfirborðið. Það reynist okkur öllum erfiðast. Gagnrýnand-
inn er með í leiknum og það skiptir ekki öllu máli hvort hann skrifar
umsagnir sínar hratt eða hægt, hefur þær langar eða stuttar. Aðalatriðið er
að hann hafi ákveðnar hugmyndir um hvernig leikhúsið gæti verið í sam-
félagi hans en sé jafnframt reiðubúinn að endurskoða þessar hugmyndir í
ljósi hverrar nýrrar reynslu. Hversu margir gagnrýnendur rækja starf sitt
með þessu hugarfari?
Af þessum sökum er mjög æskilegt að gagnrýnandinn kynnist starfi leik-
húsfólks eins náið og kostur er. Eg get ekki séð neitt athugavert við að
gagnrýnandi sökkvi sér ofan í starf okkar og líf, hitti leikara, fylgist með
starfinu og kynnist því af eigin raun. Auðvitað kemur hér upp dálítið
félagslegt vandamál, þ. e. hvernig gagnrýnandinn á að fara að því að tala við
þá sem hann hefur nýverið skammað opinberlega. Ef mönnum er full
alvara er sá vandi þó auðleystur og engin ástæða er til að ætla að
gagnrýnandinn taki að sýna þessum nýju kunningjum sínum undanláts-
semi. Sú gagnrýni sem leikhúsfólk sjálft beinir hvert að öðru er vanalega
gersamlega miskunnarlaus — en ekki síður hárnákvæm. Augljóslega er sá
gagnrýnandi dauður sem lætur sér leiðast í leikhúsinu, en hið sama á við
gagnrýnandann sem elskar leikhúsið en er ekki fær um að gagnrýna það.
Lifandi er sá gagnrýnandi einn sem hefur skilgreint fyrir sjálfum sér hvað
leikhús gæti verið — og hefur hugrekki til þess að endurmeta þá skil-
greiningu í hvert einasta skipti sem hann nýtur leiklistar.
390