Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 118

Tímarit Máls og menningar
er nátengd velferð annars. Ef Jón er
skotinn í Siggu, þá er alls ekki víst að
velferð hans aukist þegar vörur eru
teknar af Siggu og gefnar Jóni. Vellíðan
þeirra beggja ræðst einnig af því hvaða
standard telst boðlegur í því samfélagi
sem þau lifa í, en ekki bara af því hvers
þau neyta. En í stað þess að þróa þessa
gagnrýni áfram lendir Birgir inn í enda-
lausu fjasi um ýmsar forsendur ný-
klassískrar hagfræði. Flestar ábendingar
hans varða það að nýklassísk hagfræði
taki ekki þetta eða hitt með í reikning-
inn. En það sama gildir jú um allar
hagfræðikenningar. Það er óhugsandi
að hægt sé að búa til fullkomið líkan af
hagkerfi. Það sem hagfræðin getur gert
er að reyna að búa til líkan sem tekur
með mikilvægustu þættina og getur
þannig útskýrt sem mest með sem ein-
földustum kenningum. Þegar Birgir fer
út í eigin útlistanir á hlutunum kemst
hann auðvitað ekki hjá því að byggja á
álíka sértækum forsendum og allir aðr-
ir;— oft eru forsendur hans jafnvel þær
sömu og hann gagnrýnir nýklassista
fyrir að nota, eins og t.d. sú forsenda að
framleiðsluþættirnir séu „einsleitir", sem
er ekki síður nauðsynleg í marxískri
hagfræði.
I grófum dráttum má segja að gagn-
rýnin á nýklassíska hagfræði hafi farið
eftir tveim leiðum. Annars vegar er bent
á að þótt maðurinn hafi auðvitað ein-
staklingsbundnar líffræðilegar þarfir, þá
séu þær aðferðir sem notaðar eru við að
fullnægja þessum þörfum, og sú vel-
líðan — eða vanlíðan — sem fylgir
neyslunni, samfélagslega ákvarðaðar.
Það eru ekki bara hin ægilegu stórfyrir-
tæki, sem Birgir sér ofsjónum yfir, sem
móta neytandann. Það gildir almennt að
framleiðslan og það samfélag sem ein-
staklingurinn býr í mótar hann sem
neytanda. Fólk rekst á vöru sem það
vissi ekki um áður og þannig skapast
þörf og vanlíðan sem áður var ekki til.
Það er í þessu víðara samhengi sem allt
val um Pareto-kjörstöður, og það að
ekki félagslegt afl, heldur framleiðslu-
staklinga, verður út í hött. Ekki svo að
skilja að það sé rangt hjá Pareto og von
Ffayek að ekki sé til neinn hlutlægur
mælikvarði sem gerir okkur kleift að
bera saman velferð einstaklinga, heldur
höfum við áhrif á velferð annarra og
velferð okkar ákvarðast af öðrum, hvort
sem við viljum eða ekki, hvort sem það
er meðvitað eða ómeðvitað. Maðurinn
er fyrst félagsvera og hann er skapaður
sem einstaklingur, sem félagslegur ein-
staklingur, af samfélaginu, í sam-
skiptum við aðra einstaklinga. Einstakl-
ingurinn mætir ekki fullskapaður á
fyrsta markaðsdegi og ákveður hvaða
vörur hámarki velferð hans um alla
framtíð, heldur mótast hann og breytist
stöðugt; smekkur hans breytist við
neyslu vara o.s.frv. Marx eyðir heil-
miklu máli í að útlista þessa hluti, eink-
um í Grundrisse sem er það af höfuðrit-
um Marx sem Birgir hefur með í heim-
ildaskrá sinni.
Það er svolítið merkilegt að Birgir
gerir nákvæmlega sömu vitleysuna og
nýklassistarnir og slítur mannskepnuna
úr tengslum við umhverfi sitt. Þegar
hann tekur að ræða sambandið á milli
vinnuafls og annarra framleiðsluþátta,
þá fær vinnuaflið eitthvert dularfullt afl,
ekki félagslegt afl, heldur framleiðslu—
afl: „Ljóst má vera, að fjármagnsvörur
eru framleiddar fyrir tilstilli vinnuafls,
hráefna og ef til vill fjármagnsvara og
ekki öfugt, þ.e.a.s. að vinnuafl verði til
fyrir tilstilli fjármagnsvörunnar". (bls.
55) Er það ekki deginum ljósara að það
vinnuafl sem til er í dag er skapað af