Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 102

Tímarit Máls og menningar
sjónarmið þessa hóps er afturhaldssamt í sjálfu sér; það er engin furða þótt
áhrif hans yrðu aldrei í þágu byltingarinnar.
Þessi óheillavænlega afstaða dregur hins vegar dilk á eftir sér. Hennar
sáust merki þegar Wissen und Verándern! („Að vita og breyta!“) eftir
Döblin kom út fyrir þremur árum. Þetta rit var skrifað sem svar til ungs
manns — Döblin nefnir hann Hocke — sem sneri sér til rithöfundarins
fræga og spurði hann „hvað bæri að gera?“. Döblin leggur til að hann gangi
til liðs við sósíalismann, en setur viss vafasöm skilyrði. Sósíalismi er
samkvæmt Döblin: „frelsi, óþvinguð samskipti fólks, afnám allrar kúgun-
ar, andóf gegn óréttlæti og kúgun, mannúð, umburðarlyndi, friðarvilji“.
Hvernig svosem þetta fær nú staðist: a. m. k. notar hann þennan sósíalisma
til að koma höggi á kenningu og starf róttækrar verkalýðshreyfingar.
„Aldrei verður neitt úr neinum hlut,“ segir Döblin, „sem ekki er þegar
fólgið í honum, það kann að vera hægt að leysa egghvassa stéttabaráttuna af
hólmi með réttlæti, en aldrei með sósíalisma." „Þér, kæri herra,“ þannig
byrjar Döblin ráðleggingar þær sem hann gefur Hocke af þessum ástæðum
og öðrum, „getið ekki sýnt stuðning yðar við baráttuna í verki með því að
slást í lið með framverði verkalýðsins. Þér verðið að láta yður nægja ákafan
og tilfinningalegan stuðning, því yður er fullkunnugt um að óhemju
mikilvæg varðstöð verður ómönnuð ef þér gerið meira. . . . : einstakl-
ingsfrelsi, sjálfsprottin samstaða og mannleg samskipti frumkommúnism-
ans . . . Þetta, kæri herra, er sú staða sem yður fellur í skaut.“ Hér sjáum við
það svart á hvítu hvert hugmyndin um „andans mann“ leiðir, — þann sem
skilgreindur er samkvæmt skoðunum, afstöðu eða tilhneigingum sínum, en
ekki samkvæmt stöðu sinni í framleiðsluferlinu. Hann á, samkvæmt Döb-
lin, að taka sér stöðu við hliðina á verkalýðnum. En hvers konar staða er
það eiginlega? Vonlaus staða. Og þá komum við aftur að tilgátunni sem við
settum fram áður: Staða menntamannsins í stéttabaráttunni ákvarðast og,
það sem meira er, er valin með tilliti til stöðu hans í framleiðsluferlinu.
Brecht notaði hugtakið „endurskipulagning" (Umfunktionierung) um
hvernig framleiðsluform og framleiðslutæki breytast í höndum framsækins
menntafólks, þ. e. a. s. þess sem áhuga hefur á að leysa framleiðslutækin úr
viðjum auðmagnsins og þar með að beita þeim í þágu stéttabaráttunnar.
Hann var fyrstur til að gera þessa víðtæku kröfu til menntamanna: Nýtið
ykkur ekki framleiðslutækin án þess að breyta þeim um leið eftir því sem
mögulegt er, í anda sósíalismans. „ „Tilraunimar““ eru gefnar út,“ segir
höfundurinn í formála samnefndrar ritraðar, „á sama tíma og farið er að
miða sumar afurðir fremur við það að nota ákveðnar stofnanir (og um-
breyta þeim) en að tjá með þeim reynslu einstaklings (sem er eðli lista-
verka).“ Það er ekki verið að fiska eftir andlegri endurnýjun, eins og fasist-
468