Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 60

Tímarit Máls
og menningar
í sama heila. Hinar öru sveiflur í skapgerðinni spruttu ekki af tilfinn-
ingaauðgi, heldur af áhrifum sem barnið hafði orðið fyrir í uppeldinu.
Orsökin fyrir tvíeðlinu var þessi að mínu viti:
Sá var siður æðri stétta og jafnvel millistétta að maður tók sér konu
næstum einungis til þess að hún fæddi honum börn og stofnaði heimili,
en ástkonu sinni veitti hann ást. Hinir tilfinningalegu og líkamlegu
þættir sambúðarinnar voru aðskildir. En þótt konan hefði alið manni
sínum barn í hagsýnni sambúð þá annaðist móðirin ekki uppeldi
afkvæmisins nema að litlu leyti, barnið var fært þjónustuliðinu til
umönnunar og óx það undir handarjaðri þjónustustúlkna sem voru
jafnan frumstæðar sveitakonur og unnu á heimilinu fyrir mat sínum eða
lágum launum. Frá þessum alþýðukonum erfði barnið hrjúfa fram-
komu sem fylgir erfiðri lífsbaráttu, en frá móður og föður hlaut það
tilfinningalega hörku eða kulda sem oft er samfara menningunni.
Með iðnvæðingu urðu vinnukonur og hjú æ sjaldgæfari, og fóru áhrif
hins óbrotna manns á afkvæmi borgaranna stöðugt þverrandi. Og eftir
að mæður þurftu að annast sjálfar uppeldi barna sinna, og feður að
einhverju leyti líka, þá hefur latnesk skapgerð mildast og breyst; og
hinir nýju almenningsgarðar líkjast nú fremur enskum görðum en
þeim sem spruttu af arfi rómverja. Sama breyting er að ryðja sér til
rúms á öllum sviðum menningar, í bókmenntum, ljóðagerð, málaralist,
vísindum og tónlist, eða hvarvetna þar sem einstaklingurinn tjáir hug
sinn og hugsun. Hvarvetna er auðsætt að einstaklingarnir hafa alist upp
við móðurbarm en ekki í kjöltu óskyldrar vinnukonu sem hellir í sál
þess hráslaga. En þó örlar þar eins og hér á stofnanaskapgerð hjá fólki
sem alist hefur upp á barnaheimilum og notið hefur lærðrar framkomu
hinna ópersónulegu fóstra, eftir að borgaralegum menntakonum tókst
að sveigja kvenfrelsisbaráttuna að mestu í eigin þágu, þannig að þær
fengju frelsi til að starfa og nýja gerð af vinnukonum, í hlutverki
dagmæðra, húshjálpar, fóstra: gömlu hjúin í launaðri mynd, líkt og
tilbrigði við sama gamla stefið.
Um andstæðurnar í latnesku eðli langar mig að segja tvær stuttar
sögur í lokin:
Fyrir fjölmörgum árum í Barcelona bauð kunningi minn mér að
borða ásamt fjölskyldu og húsverði sínum undir berum himni í hlíðum
fjallsins Tibidabo á fögrum vordegi. Þetta var forn ættarsiður að
húsbóndi, húsvörður, konur og börn beggja borðuðu saman í hlíðum
fjallsins einu sinni á ári að vorlagi. Kona húsvarðarins hafði alið upp
426