Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Síða 23

Dauða leikhúsið
blaðanna, fúskið sem viðgengst í leikhúsum okkar, að ógleymdu miklu
vinnuálagi og tilbreytingarleysi. Stundum heyrist því haldið fram að eina
skylda gagnrýnandans sé að aðstoða almenning við að velja og hafna
sýningum. Þessi skoðun byggist á miklu skilningsleysi á hlutverki gagnrýn-
andans sem er miklu þýðingarmeira en flestir gera sér grein fyrir. Það er
ekki ofmælt að list sem ekki byggi við neina gagnrýni væri í mjög mikilli
hættu stödd.
Svo dæmi sé tekið hlýtur gagnrýnandi sem ræðst gegn getuleysi að gera
leikhúsinu gagn. Jafnvel þótt hann geri lítið annað en finna að hefur hann
nánast alltaf á réttu að standa. Mönnum verður að skiljast hversu óhemju
erfitt er að skapa gott leikhús; að hirðuleysi og mistök eru ófyrirgefanleg
þegar þessi miðill á í hlut. Það þarf nefnilega ekki mikið til að áhorfend-
urnir missi áhuga á því sem fer fram á leiksviðinu; eftir það getur verið
gjörsamlega vonlaust að vekja athygli þeirra á ný. Tvær klukkustundir eru
stuttur tími og tvær klukkustundir eru heil eilífð; það þarf mikla list til að
nota þær vel. Það er ekki nóg að iðka þessa list af ást einni saman án allrar
vísindalegrar kunnáttu. Slíkt leyfa menn sér nú samt — og vesalings
gagnrýnandinn er dæmdur til þess að sitja kvöld eftir kvöld undir árangr-
inum.
Getuleysi er ein versta og algengasta meinsemdin í leikhúsi nútímans.
Vissulega sjáum við öðru hverju góðan gamanleik, söngleik, pólitískan
kabarett og vel heppnaða sýningu á klassísku leikriti; en þar á móti kemur
allur sá sægur sýninga sem eru gerðar af nánast fullkomnu kunnáttuleysi.
Menn þekkja einfaldlega ekki nægilega til þeirrar tækni sem hver einasti
þáttur sviðsetningar og leiks krefst; ef við berum þær kröfur um tækni-
kunnáttu sem eru gerðar til sérhvers tónlistarmanns saman við það sem
leikhúsfólk getur komist upp með hljótum við að horfast í augu við þá
staðreynd að list okkar er að langmestu leyti iðkuð af viðvaningum.
Hugsið til allra þeirra tónlistarkennara hvar sem er í heiminum sem geta
leikið erfiðustu kaflana í Liszt og lesið nótur Scriabins og hugsið síðan til
allra sem hafa fengið vinnu í leikhúsum heimsins án nokkurs annars en svo-
lítillar heppni. Sérhver gagnrýnandi sér miklu meira af fúski en list á
starfsferli sínum. Einu sinni var mér boðið að leikstýra óperu í Miðaustur-
löndum og í bréfi sínu skýrði leikhússtjórinn hreinskilnislega frá því að
„hljómsveitina okkar vantar nokkur hljóðfæri og hún leikur stundum
falskt, en áhorfendurnir hafa enn sem komið er ekki tekið eftir því.“ Til
allrar lukku er gagnrýnandinn gjarn á að taka eftir og þegar það gerist eru
heiftúðugustu viðbrögð hans til góðs; þau verða þar með krafa um getu og
kunnáttu. Þetta hlutverk gagnrýnandans er vissulega veigamikið, en það er
ekki hið eina. Hann verður einnig að vera brautryðjandi.
389