Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Síða 75

Bókmenntagagnrýni dagblaðanna
En þjóðfélagsleg gagnrýni er vandmeðfarin í ritdómi og sífellt er hætta á
að hún verði of einstrengingsleg, oftúlki verkið er hún leitast við að skapa
sjálfri sér sterkan heildarsvip (og í sjálfu sér getur þetta gerst í hvaða túlkun
sem er). Þetta tel ég gerast í greiningu Dagnýjar er hún fjallar um stöðu
Sigrúnar meðal sjúklinga: „ . . . hún hefur alltaf auga fyrir félagslegum og
pólitískum forsendum kvennanna sem hún umgengst mest.“ I ritdómnum
virðist það koma í eðlilegu framhaldi af þjóðfélagslegri greiningu verksins
að Sigrún sé eins konar fastapunktur í sögunni og „miðli“ henni á meðvitað-
an hátt. Slíkt fær ekki staðist og gefur ranga mynd af Sigrúnu, því hún er
einmitt félagslega ómeðvituð lengi framan af sögunni; Gugga er hinn með-
vitaði aðili sem þjóðfélagsleg hneigð sögunnar virðist helst tengjast. Sigrún
er stöðugt að læra af Guggu og samskiptum sínum við aðra sjúklinga, og
saga hennar er því, eins og Illugi minnist á í sínum dómi, að sínu leyti
„þroskasaga". Það er ekki fyrr en síðast í sögunni að Sigrún fellst á þá
skoðun Guggu að „heimur kolkrabbans" sé hinn sami og veröldin fyrir utan
og að í þeim báðum velti allt á spurningunni um vald (156).
Nú er fullkomlega eðlilegt að þjóðfélagsleg gagnrýni grundvallist á
þessari mikilvægu hlið sögunnar, lýsingunni á valdakerfi sjúkrahússins og
líkingu þess við þjóðfélagið. En hvernig skyldi vera tekið á þessu efni í
hinum ritdómunum? Olafur Jónsson reynist sá eini er greinir skilmerkilega
frá hvoru tveggja. Gunnlaugur og Rannveig tala raunar um stéttaskiptingu
spítalans, valdbeitingu og mannúðarleysi, en minnast ekki á samsvörun við
þjóðfélagið (Gunnlaugur segir m. a. s. að á meðal sjúklinganna sé „sam-
kennd sem aðeins er til inni á spítölum“). Illugi talar um að augu Sigrúnar
opnist „fyrir göllum á sjúkrahúskerfinu og þar af leiðandi á þjóðfélags-
kerfinu öllu.“ Að vísu bendir hann því á samsvörunina, en án þess að segja
lesandanum neitt, því „gallar“ er óljóst orð og þetta „þar af leiðandi" kemur
undarlega fyrir sjónir, þar sem annars er ekkert fjallað um þessi tengsl. Og
hjá Jóhönnu fær lesandi lítið sem ekkert að vita um þetta; það eina sem hún
segir er að læknarnir séu „kaldir og fordómafullir". — Með fullri virðingu
fyrir mismunandi túlkunum texta, finnst mér full langt gengið þegar þagað
er yfir einum af meginþáttum skáldverks, sem þó kemur ofur ljóslega fram
í verkinu. Með því að taka þennan þátt ekki til umfjöllunar kemur gagnrýn-
andinn óhjákvæmilega í veg fyrir að afstaða hans gagnvart verkinu í heild
verði lesandanum ljós.
Eg vil nú víkja aftur að byggingu sögunnar og sinnuleysi gagnrýnenda
gagnvart þeim þætti. Mér virðist næsta augljós röklegur galli í efnis-
byggingu þessa verks. Sigrún þjáist af þrálátum verkjum eftir slysfarir er
hún kemur inn á sjúkrahúsið, en læknarnir fá ekki greint þá (og mun slíkt
ekki einsdæmi). Þeir telja að lokum veikindin sprottin af taugaveiklun og
441