Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Page 83

Bókmenntagagnrýni dagblaðanna
máli, heldur hvernig höfundurinn kemur því til skila.“ Það sakar vissulega
ekki að heyra að hann geri það svo „ljúflega og fallega, að hreinasta unun er
að lesa“, en þegar umfjöllunin nær ekki út fyrir slíka gæðayfirlýsingu, gefur
hún lesanda enga hugmynd um þessi sérstöku efnistök höfundar sem gagn-
rýnandinn er þó að ýja að; og þann sem hefur lesið bókina fyrir hvetur hún
ekki til neinnar frekari umhugsunar.
Einungis tveir ritdómarar fjalla um sérstaka frásagnartækni og byggingu
þessa verks og virðist það, vel að merkja, haldast í hendur við kunnáttu
þeirra í að forðast endursögn efnisins án þess þó að það komi niður á
upplýsingagildi ritdómsins fyrir þá sem ekki þekkja verkið. Arni Berg-
mann (Þjóðv. 14—15. nóv.) ræðir um þann tvöfalda frásagnarramma sem í
verkinu lykst um sjálfsmynd bóndakonunnar Salóme (rammarnir eru
raunar þrír ef söguhöfundur er talinn með), og um glímu sögukonunnar
„við sinn tíma sem og eilífðarvanda rithöfunda“, en af þessu markast ytri
ramminn. Síðan talar Arni um nákvæmni í meðferð smáatriða og hvernig
þau nái að skila miklum upplýsingum og persónulýsingum. Tiltekur Arni
dæmi um þetta úr sögunni og er ástæða til að benda sérstaklega á það.
Fremur fáir gagnrýnendur hirða nefnilega um að vitna í viðkomandi texta
máli sínu til stuðnings og skýringar; þurfa dæmi þó alls ekki að taka mikið
rými ef vel er staðið að vali þeirra. En slíkt val er ekki vandalaust. Varast
þarf tilvitnanir sem láta textann segja eitthvað annað en hann gerði í
upphaflegu samhengi sínu. Ljóðagagnrýnendur kannast við þann vanda er
fylgir því að velja kvæði sem teljast mega einkennandi fyrir ljóðabókina í
heild. Slíkt val er í raun engu vandaminna þegar fjallað er um prósa — en í
báðum tilfellum geta vel valin dæmi hjálpað lesandanum til að byrja að
móta sér sjálfstæða afstöðu til verksins.
Olafur Jónsson (DV 12. des.) byrjar sinn ritdóm með því að sýna fram á
andstæðu þessarar frásögu við uppbyggingu hefðbundinnar, „breiðrar"
skáldsögu sem hugsanleg væri um sama efni. Hann kveður hina fáorðu frá-
sögn fremur gefa efnið í skyn en segja það berum orðum, og hann minnist á
hvernig sögukonan miðlar okkur frásögn Salóme „ásamt eigin viðbrögðum
við henni og frásögn hennar.“ Síðar í ritdómnum bendir hann á að frásögnin
sé „alla tíð vísvituð saga. Öðrum þræði fjallar hún um samband veruleika,
lífsins sjálfs og skáldskaparins“, en enginn hinna gagnrýnendanna reynist
taka þennan mikilvæga þátt sögunnar til umfjöllunar.
4. Yfirlit
Að lokinni þessari athugun á ritdómunum get ég vart annað en kannast við
að hafa verið neikvæður. Neikvæður í þeim skilningi að hafa tínt til margt
TMM VI
449