Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Qupperneq 86

Tímarit Máls og menningar
eins og „þruma úr heiðskíru lofti“ og virðast hreinlega miðaðar við
fullkomna trúgirni lesenda. Um leið og lesandi væri farinn að trúa slíkum
órökstuddum fullyrðingum, væri hann orðinn háður skoðunum sem hann
veit þó kannski alls ekki hverjar eru. — Olafur Jónsson segir réttilega í
fyrrnefndri grein sinni „Um gagnrýni" að gagnrýnanda sé „nauðsyn að trúa
á réttmæti skoðana sinna“. En við þetta verður að bæta að honum er einnig
nauðsyn að gera lesandanum ljóst hverjar þessar skoðanir séu og á hverju
þær byggist.
Dæmi um misbrest á slíku er að finna að ofan, en ég ákvað að líta einnig á
ritdóma um bók sem hefur að geyma mjög augljósar skoðanir höfundar
síns: Punktur punktur komma strik eftir Pétur Gunnarsson. Og staðreynd-
in er að afstaða ritdómara til þeirra skoðana sem svo hreinskilnislega (og
glettnislega, sem minnkar ekki hreinskilnina) koma fram í þessu verki er
afar óljós. Ég tek sem dæmi ritdóm sem ég tel gera bókinni að mörgu leyti
góð skil og er eftir Gunnar Stefánsson (Tíminn 19. nóv. 1976). Gunnar
minnist á gagnrýn þjóðfélagsviðhorf höfundar og bendir á að sjónarmið
hans, söguskoðun hans, falli „í einn farveg með hinum ljóslifandi og
fyndnu frásögnum.“ En síðan hefur ritdómari þá athugasemd að „sumar
staðhæfingar höfundar um auðvaldið verði þungar í skauti í svona bók.“
Lesandi fær ekki að vita hvaða staðhæfingar þetta séu og þá að sjálfsögðu
ekki að hvaða leyti ritdómarinn er ósammála þeim (og af hverju segir hann
„í svona bók“?). Hvers vegna gat hann ekki greint í stuttu máli frá
skoðanamun höfundar og sjálfs sín? En það er eins og gagnrýnandinn vilji
á þessu andartaki draga sjálfan sig út úr ritdómnum og skilja þar eftir
fullyrðingu sem lesendur verða einfaldlega að trúa.
„ Yfirvaldið “
Ég tel að aukin persónuleg gagnrýni sé heillavænlegasti kosturinn til að
útrýma því gervi sem ritdómarar eiga til að bregða sér í og ég hef kallað
„yfirvaldið“. Það er slæleg gagnrýni (ef það þá flokkast undir gagnrýni) að
afgreiða verk með fullyrðingum einum saman. Mig langar í þessu sambandi
að vitna í annan ritdóm um Punktur punktur komma strik; hann er eftir
Jóhann Hjálmarsson (Mbl. 23. nóv. 1976) og þar segir m. a. svo:
Ef tala á um veikleika Péturs Gunnarssonar í sagnagerð er það helst að hann
lætur skoðanir sínar of opinskátt uppi. Honum virðist í mun að skrifa fyrir
ákveðinn hóp manna (sína kynslóð líklega) og þessi hópur vill fá eitthvað
krassandi um þá ógæfusömu menn sem veljast til að stjórna þessu landi
okkar. Einnig þarf að gera sem mest úr valdinu sem angrar hina frjálsbornu
kynslóð sem nú býr við hvað mesta velferð sem þekkist.
452