Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Side 105

Höfundurinn sem framleiðandi
tónleikum í pólitískan fund. Með kennsluleikritinu „Úrræðið“M tókst þeim
Brecht og Eisler að sanna að með slíkri breytingu tekst að ná fram því besta
í tónlistar- og bókmenntatækni.
Lítum nú enn á ný á þá sambræðslu ólíkra bókmenntaforma sem áður
var rætt um, og þá sjáið þið hvernig ljósmyndun og tónlist renna saman við
þann seigfljótandi og rauðglóandi massa sem nýju formin verða steypt úr,
og þið getið ykkur til um hvað fleira eigi eftir að bætast þar við. Þið fáið
staðfestingu á því að aðeins tjáning lífsafstæðnanna í bókmenntum getur
gefið rétta mynd af því hversu víðtæk þessi sambræðsla er, rétt eins og
ástand stéttabaráttunnar ákvarðar það hitastig sem þarf til að bræðslan eigi
sér stað, hversu langt sem hún kann að vera komin.
Eg ræddi það hvernig vissir nútímaljósmyndarar fara að því að gera
eymdina að neysluvöru. Um leið og ég sný mér að Nýju staðreynda-
stefnunni sem bókmenntahreyfingu, ætla ég að stíga feti lengra og segja að
hún hafi gert baráttuna gegn eymdinni að neysluvöru. I raun og veru var
pólitísk þýðing hennar í mörgum tilfellum bundin við það að breyta bylt-
ingarsinnuðum viðbrögðum, að svo miklu leyti sem þau komu fram hjá
borgarastéttinni, í afþreyingar- og skemmtiefni sem auðveldlega smaug inn
í kabarettrekstur stórborganna. Dæmigert fyrir þessar bókmenntir er að
þær breyta pólitískri baráttu úr knýjandi þörf til að hefjast handa, í
notalega íhugun, og gera framleiðslutæki að neysluvöru. Glöggskyggn
gagnrýnandi15 lýsti þessu á eftirfarandi hátt og notaði Erich Kástner'6 sem
dæmi: „Þetta vinstri sinnaða menntafólk á ekkert sameiginlegt með verka-
lýðnum. Það ber öllu heldur merki borgaralegrar úrkynjunar, hliðstætt
þeirri aðdáun sem liðþjálfa í varaliðinu var sýnd í keisaraveldinu vegna þess
að hann var arfleifð úr lénsveldinu. Vinstriróttækir rithöfundar af
sauðarhúsi Kástners, Mehrings eða Tucholskys eru gerviöreigar fyrir
útjaskaða hluta borgarastéttarinnar. Pólitískt hlutverk þeirra er ekki að
mynda flokka heldur bókmenntaklíkur, í bókmenntunum fylgja þeir ekki
stefnum heldur tísku, efnahagslega eru þeir ekki framleiðendur heldur
fulltrúar. Fulltrúar eða kerfisþrælar sem gera mikið úr fátækt sinni og slá
upp veislu úr gapandi tóminu. Við óþægilegar aðstæður er ekki hægt að
koma sér fyrir á þægilegri hátt.“
Þessi stefna gerði, eins og ég sagði, mikið úr fátækt sinni. Þar með losaði
hún sig undan því sem mikilvægast er fyrir nútímarithöfund: að verða sér
meðvitaður um fátækt sína og hversu fátækur hann verður að vera til að
geta byrjað upp á nýtt. Sovéska ríkið vísar ekki skáldinu úr landi eins og
hið platónska, heldur sér það því fyrir verkefnum — og þess vegna
minntist ég á Plató hér í byrjun —, sem gera því ókleift að búa til ný
meistaraverk til að halda sýningu á ríkidæmi hins skapandi persónuleika,
471