Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Page 43

Hugsjón Goethes
höfuðmáli að sýna hugarástand og atburði, í leikriti skipta skapgerðir og
athafnir mestu.“ Þetta hljómar næstum einsog stefnuskrá Námsáranna. Eg
skal fúslega játa að sögur í anda klassísku stefnunnar einsog þetta verk koma
ekki jafn mikið við mig og síðari tíma skáldsögur með sinni þróuðu
frásagnartækni, samt held ég að Lukács ofmeti þýðingu Námsáranna sem
hins mikla tímamótaverks á mörkum 18 og 19. aldar.
Verkið hafði ekki ýkja mikil áhrif sem skáldsaga, á því sviði fóru franskir
og enskir raunsæismenn fljótlega fram úr Goethe, það var miklu fremur
boðskapur hennar og grundvallarhugmynd um þróun einstaklingsins frá
rómantískri sjálfselsku til vissrar félagslegrar meðvitundar, sem hafði áhrif.
Skáld rómantísku stefnunnar í Þýskalandi lásu Vilhjálm Meister fram og til
baka, en þau voru hrædd við boðskap hennar í lokin um þátttöku í starfi
samfélagsins, þeim leist sem kunnugt er heldur illa á framrás véla, vísinda og
verslunar. Til að mynda var Novalis mjög upptekinn af Námsárunum, en
fannst þó að upplýsingunni væri hampað um of á kostnað hins skáldlega,
póesíunnar — öll lífsskoðun rómantíkeranna snerist í kringum þetta hugtak
— og hann skrifaði sjálfur sinn Heinrich von Ofterdingen sem svar til
Goethes.
Verk Goethes varð aftur á móti ein helsta fyrirmynd þroskasagna 19.
aldar á þýska málsvæðinu, og er Hinrik grxni eftir svissneska rithöfundinn
Gottfried Keller eitt þekktasta dæmið um það. I augum Novalis og Keller er
boðskapur Námsáranna ögrun sem þeir verða að glíma við. Aðalvandinn er
fyrir þeim líktog fyrir Lukácsi síðar spurningin hvort og hvernig megi
sameina hugsjón — ideal — og veruleika eins og Goethe boðar. Nákvæmlega
hver hugsjón Goethes er og í hverju samfélagsgagnrýni hans felst skiptir
minna máli.
Hugmyndarýni og saga
Þegar Franz Mehring skrifar um Goethe rétt fyrir aldamót vakir það sama
fyrir honum og fyrir Lukácsi 40 árum síðar: Þeir eru að reyna að „bjarga“
arfi Goethes undan afturhaldssamri borgarastétt og því sem þeim þótti
vinstriróttæk kredda (að hafna allri borgaralegri menningu). Þetta ætlunar-
verk er Lukácsi mikið hjartans mál og tengist því sem fyrr segir að ekki fór
alltof vel um hann í náðarfaðmi Jósefs guðfræðinema frá Grúsíu. Hann
hafði verið dæmdur til pólitísks áhrifaleysis eftir að ungverski kommúnista-
flokkurinn tók upp últravinstristefnu Komintern 1928, og leit síðan á það
sem framlag sitt sósíalismanum til eflingar að varðveita það sem best væri úr
húmanískum hugsjónum og raunsæjum bókmenntum borgara 19. aldar.
Hann varð menningarlegur nýklassísisti í ekki ósvipaðri stöðu og Goethe á
537