Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Page 85

Eins og á vígvelli
tísku og tíðaranda í bókmenntum og á meðal lesendanna. Þvert á móti. En
hvað um Sögu um glæp eftir Sjöwall og Wahlöö?
3
Saga um glæp er flokkur tíu skáldsagna, sería eins og algengt er í skemmti-
bókmenntum, og fjalla allar sögurnar um sömu söguhetjur og samskonar
söguefni. Það er eins og vera ber morð í hverri bók og stundum mörg. Og
sögurnar hlíta í einu og öllu leikreglum sakamálasagna. Nánar tiltekið heyra
þær þeirri sagnagrein til sem nefnd er lögreglusaga. Þar eru söguhetjur
jafnan starfandi lögreglumenn, og leitast er við að lýsa að minnsta kosti
vinnubrögðum lögreglu við rannsókn og uppljóstrun sakamála af sem
mestu raunsæi. Einhverstaðar sá ég að Sjöwall og Wahlöö hefðu til undir-
búnings Sögu um glæp tekið sér fyrir hendur að þýða á sænsku nokkrar
slíkar sögur eftir ameríska höfundinn Ed McBain.
I Sögu um glæp gengur raunsæisstefnan til muna lengra en ella gerist í
slíkum sögum. Við fyrstu kynni og langt frameftir flokknum er hin nána og
ýtarlega veruleikalíking þeirra helsta listarauðkenni sagnanna, og þá um leið
það sem einkum gerir þær frábrugðnar venjulegum sakamálasögum. Það er
ekki einasta að sakarefnum og sakamálsrannsóknum sé trúverðuglega lýst;
glæpirnir sem sögurnar snúast um eru oftar en ekki dæmi algengra afbrota,
dæmigerð sakarefni í okkar samtíð og samfélagi. Raunsæi í umhverfis-
lýsingu og persónugerð staðnæmist ekki við vinnustaði og vinnubrögð
lögreglu, landslag og þjóðhætti í borgarsamfélagi þar sem sögurnar gerast.
Mannlýsingar í sögunum auðkennast, allténd lengi frameftir, af tilætluðu
sálarlegu raunsæi sínu; fólkið í sögunum á ekki einungis að vera raunhæfar
manngerðir, hver á sínum stað, heldur einnig og ekki síður trúverðugir
einstaklingar í samhengi fjölskyldulífs og starfs síns og alls þess samfélags
sem það byggir.
Frásagnarháttur á sögunum er með hefðbundnu raunsæismóti, lögreglu-
mennirnir í sjónarmiðju og sjónarhorn að verulegu leyti lagt til þeirra, en
sögumaður aðgreinir sig frá þeim og segir frá eigin brjósti það sem þurfa
þykir, eða fylgir öðru sögufólki eftir; söguhetjurnar jafnharðan séðar að
utan og innan. Þótt sakamenn verði einatt mikillar samúðar aðnjótandi í
sögunum, jafnan reynt að skýra athæfi þeirra raunhæfri skýringu, er á hinn
bóginn virt sú aðalregla sakamálasögu að gera aldrei sjónarhorn, sjónarmið
sakamanns að fullu og öllu að sjónarhorfi sögunnar. Ekki einusinni það
sakafólk sem mestrar alúðar nýtur fær með slíkum hætti að bera uppi sjálfa
söguvitundina. Og þar skilur að endingu á milli sakamálasögu og náskyldrar
sagnagreinar, sálfræðilegrar glæpasögu sem svo er nefnd, og sjá má hjá
höfundum eins og tam. Patriciu Highsmith eða Anders Bodelsen.
579