Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Síða 127

lengi að innrætingunni sem hann drekk-
ur í sig af vörum hennar. Þar var holl-
usta næmum dreng.
Það er ekki fyrr en unglingsárin nálg-
ast að sjálfsfyrirlitningin fer að sækja að
honum fyrir alvöru, þegar hann fer að
vaxa frá fjölskyldu sinni um leið og hon-
um fer að ganga vel í skóla. Föður Jak-
obs er illa við skólamenntun og hann
þolir ekki tilhugsunina um að drengur-
inn komist upp fyrir hann í þjóðfélags-
stiganum. Þess vegna verður Jakob að
réttlæta fyrir sér skilnaðinn við fjöl-
skylduna, venja sig af því að samsama
sig sínu fólki og leitast við að líkjast
öðru fólki, „venjulegu" fólki,
miðstéttinni. En það er enginn leikur
eins og allt er í pottinn búið hjá hon-
um.
A sama tíma og velgengni Jakobs
eykst út á við — hann er efstur í bekkn-
um, leikur í skólaleikriti og er eftirlæti
deildarforingjans síns í KFUM — hallar
stöðugt undan fæti fyrir fjölskyldunni.
Þrátt fyrir hermang föðurins, sem
drengurinn fyrirlítur af máttvana heift,
verða þau sífellt bágstaddari og flytja
undir lok Möskvanna í svo ömurlegt
húsnæði að ekki verður lengur varist
lúsinni. Þá getur lesandi bara rennt grun
í klofninginn í sálarlífi þessa vannærða,
illa hirta drengs, þegar öðrum megin við
hann standa á gátt hinar borgaralegu
stofnanir, skólinn og Kristilegt félag
ungra manna, og bjóða honum inn í
hlýju borgaralegs samfélags, en hins veg-
ar er utangarðsheimilið með barna-
mergð, drykkjuskap og smáglæpi — en
þó um leið vissa tegund samstöðu, eða á
ég heldur að segja gagnkvæman skilning
vegna sameiginlegrar reynslu og minn-
ingarinnar um það sem drengnum er
heilagast. Þessi klofningur í lífi og huga
Jakobs kemur fram í ofbeldi, hrekkjum
Umsagnir um bœkur
og óart, einkum gagnvart þeim sem
hrekklausir eru. Hann kemur líka fram í
háum sótthita nóttina fyrir skólaferða-
lagið sem svo miklar vonir voru bundn-
ar við, vonir sem Jakob vissi að hlutu að
bregðast.
Sögumaður bókanna tekur sér oftast
nær stöðu við hlið drengsins, gerir hans
sjónarhorn að sínu og gerir um leið valið
milli leiðanna tveggja sársaukafyllra en
það væri ef sjónarhorn Jakobs eldra réði.
Því við fáum að vita í samtímaupplýsing-
um að Jakob valdi hina borgaralegu leið,
hann fór í menntaskóla og varð blaða-
maður og skáld. Og undir allri frá-
sögninni lúrir spurningin: Hvað hefði
orðið ef hin leiðin hefði verið valin?
Hvar væri Jakob þá?
Dæmi um stéttarleg skil milli sögu-
manns í nútíð og þátíð má t. d. sjá í
upphafi kaflans um Póladvöl fjölskyld-
unnar í fyrri bókinni. Þar notar hann
orðin „íslendingar" og „menn“ um hið
normala fólk miðstéttarinnar, annað
fólk en Pólabúana:
Islendingar guma stundum af því að
þeir búi í stéttlausu þjóðfélagi, en
ofurlítil kynni af lífi og kjörum
Pólabúa hefðu átt að eyða slíkum
grillum, ef menn hefðu haft sinnu á
að kynna sér þá hlið bæjarlífsins.
Augsýnilega þótti mönnum best að
vita sem minnst um þetta utangarðs-
samfélag í útjaðri bæjarins. (88)
Svo heldur sögumaður í nútíðinni áfram
og lýsir ástandinu í þessu sérkennilega
sambýli bónbjargafólks — og áður en
varir er hann orðinn einn af því, ekki
lengur meðal „íslendinga“ og „manna“:
Þorri Pólabúa bjó við afarbág kjör
sem ýmist áttu rætur að rekja til
621